• Facebook
  • Instagram
  • Youtube
info@armgeo.am    +374 43 00 51 65
Armenian Geographic - ArmGeo.am
  • Search
  • Menu
  • Facebook
  • Instagram
  • Youtube
  • Գլխավոր
  • Տուրեր
    • Առաջիկա տուրեր
    • Արտագնա տուրեր
  • Մեդիա
    • Մեր արշավները
    • Ֆիլմեր
  • Արշավային
    • Գույք և հանդերձանք
    • Գոյատևում
    • Արարատվածներ
    • Պատմություններ
  • Բլոգ
  • Հայկական լեռնաշխարհ
  • Հայաստան
    • ՀՀ մարզեր
    • Երկրաբանություն
    • Լեռնագրություն
    • Ջրագրություն
    • Կլիմա
    • Բնության հուշարձաններ
    • Օգտակար հանածոներ
    • Վանքեր և եկեղեցիներ
    • Բերդեր և ամրոցներ
  • Մեր մասին
    • Մեր նախագիծը
    • ArmGeo թիմ
    • Մեր գործունեությունը
    • Ակումբի անդամներ
    • ArmGeo Լոռի
    • Մանկական ակումբ
    • Լուսանկարիչներ
    • Գործընկերներ
    • Մամուլը մեր մասին
    • Կոնտակտներ
    • Աջակցե´ք մեզ
  • Search
  • Menu
Ցաղաց քար
You are here: Home / Վանքեր և եկեղեցիներ / Ցաղաց քար
Ցաղաց քար

Ցաղաց քար

/in Վանքեր և եկեղեցիներ /by armeniangeographic

Ցաղաց քար վանական համալիրը (Աստվածածնի անապատ, Արեգունու Սբ. Գրիգոր, Սբ. Կարապետ, Ղոշավանք, Ցագանկար) կրոնական կառույց է Վայոց ձորի մարզի Արտաբույնք գյուղից 6-7 կմ հեռավորության վրա։ Վանական համալիրը գտնվում է ծովի մակարդակից 2080 մ բարձրության վրա։ Ցաղաց քարը եղել է միջնադարյան ուսումնական հաստատություն, որտեղ սովորել են նկարչություն։ Այն վերանորոգվել է 2013 թվականին։
Ցաղաց քար

Ցաղաց քար

Անվան ծագումնաբանություն

Այս վանքի անունը հետագայում գրվել է նաև Ցախաց քար ձևով, բայց Ստ․ Օրբելյանը իր չորս հիշատակումների մեջ գործ է ածել Ցաղաց քար ձևը։ Արձանագրությունների մեջ նույնպես հինգ անգամ Ցաղաց քար ձևով է գրված և մեկ անգամ Ցաղած քար, որը հավանաբար պետք է գրչի սխալ համարել։

Մատենագրական և վիմագրական տեղեկություններից պարզ է դառնում, որ եկեղեցին կոչվել է Ցաղաց քար։ Մյուսները՝ Ցախաց քար, Ցախած քար և այլն, պարզապես տարբերակներ են։

Վանական համալիրի անվանումը կազմված է – Ցաղ արմատից և – աց ձևույթից։ Ցախ «փայտի մնացուկ» (Ցախաց քար) արմատը բացառում ենք այս տեղանվան հետ։ Այն ժողովրդական ստուգաբանությամբ է ձևավորված, քանի որ գրավոր աղբյուրների մեծ մասում ուղղակիորեն նշում է Ցաղ > Ցաղաց քար։

Այս տարածքը հարուստ է ջրով, որի պատճառով տարածքում ժամանակին շատ են եղել ջրաղացները և ամենայն հավանականությամբ Ցաղաց քար անունը առաջացել է ջրաղաց > ջաղաց ձևից։ Ջրաղացի քար > ջաղացի քար բարդության առաջին ջ-ն փոխազդեցական հնչյունափոխության առնմանության օրենքով՝ վերջին ց-ի ետընթաց ազդեցությամբ դարձել է ց։ Նման տիպիկ օրինակ վկայում է Հ․ Աճառյանը՝ ջրցան > ցրցան։Ցաղաց քար

Ցաղաց քարՇինության կառուցման վերաբերյալ պետք է լինի զրույց կամ ավանդապատում կապված ջաղաց քարի հետ, որից էլ առաջացել է եկեղեցու անունը։ Թերևս հավանական է նաև, որ անունը տալիս նկատի են ունեցել եկեղեցու շինության համար նախատեսված քարանյութը, որ կոպտատաշ բազալտից է՝ ջաղաց քարի որակի։

Կա վարկած, որ անվան ընտրությունը կապ ունի ծաղկած քար անվան հետ։

Որոշ ժամանակ վանքը հայտնի եղել նաև Ղոշավանք (ղոշ – զույգ) անունով, որը դրված է եղել թուքերի կողմից, նկատի ունենալով միմյան մոտ կանգնած զույգ եկեղեցիները։

Պատմություն

Ըստ Ասողիկ (Ստեփանոս Տարոնեցի 11-րդ դ․) պատմիչի՝ վանքը հիմնված է 10-րդ դ․ կեսերին, Աբաս Բագրատունու թագավորության ժամանակ, իսկ ըստ Ստ․ Օրբելյանի (13-րդ դ․ պատմիչ) վանքը կառուցվել է 1041 թ․ հայր Վարդիկի կողմից, Գագիկի թագավորության օրոք, ով շինում է երկու եկեղեցի, մեկը՝ Սբ․ Կարապետ անունով, մյուսը թեքկտուր, հրաշալի կառուցվածքով։

Կառուցվածքը

Ցաղաց քար վանական համալիրը բաղկացած է միմյանցից մոտ 200 մ հեռավորությամբ տեղադրված երկու խումբ կառույցներից, որոնք բաժանվում են՝ արևելյան և արևմտյան թևերի։

Արևելյան խումբ։ Գլխավոր եկեղեցին կոչվում է Սբ․ Կարապետ, որը կենտրոնագմբեթ է, ներքուստ ունի խաչաձև հորինվածք։ Կառուցված է բազալտի սրբատաշ քարերով և հարդարված է բուսական և երկրաչափական զարդաքանդակներով։ Շքեղ զարդարանք ունեն հատկապես պատուհանները և շքամուտքը։ Հարավային շքամուտքի վերևում ձախ անկյան տակ՝ ագուցված է ճիրաններում խոյ բռնած թևատարած արծվի բարձրաքանդակ։ Իսկ հյուսիսային ճակատի վերին մասում տեղակայված է առյուծի և ցուլի մենամարտ ներկայացնող բարձրաքանդակ, որն իր չափերով մեզ հայտնի բարձրաքանդակներից ամենամեծն է։

Ցաղաց քար

Ցաղաց քար

Դեպի հս․ արլ․ Սբ․ Հովհաննես փոքր, թաղածածկ եկեղեցին է, որն իրենից ներկայացնում է դամբարան – եկեղեցի։ Առաջին հարկը կազմում է թաղածածկ ոչ մեծ դամբարանը և նրա արևմտյան կողմում տեղավորված է քառակուսի գավիթը։ Վերջինիս վրա բարձրացող մատուռը և մուտիք երկու կողմերում տեղավորված մեծ խարքարերը կազմում են կառույցի երկրորդ հարկը։ Ըստ աղբյուրների եկեղեցին կառուցված է նույն Վարդիկի կողմից 1041 թ․։

Ցաղաց քար

Ցաղաց քար

Արևմտյան խումբ։ Բացի այս երկու եկեղեցիներից հազիվ 100-ից 200 մ հեռավորության վրա, կա ևս երկու եկեղեցի՝ Սբ․ Աստվածածին և Սբ․ Նշան, որոնց շինության թվականն անհայտ է, միայն վերանորոգված են 1221 թ․ ոմն Գրգորի ձեռքով։

Սբ․ Աստվածածին եկեղեցին խմբի գլխավոր կառույցն է։ Այն արտաքուստ ուղղաանկյուն, ներքուստ խաչաձև հատակագծով կառույց է։ Ունի երկու մուտք արևմուտքից և հարավից։ Իր ճարտարապետական ոճով նման է Սյունիքի 9-10-րդ դարերի նույնատիպ կառույցներին։ Եկեղեցուն կից, նրա հարավային կողմում կառուցվել է սյունասրահ, որը հավանաբար 11-րդ դ․ կառույց է։

Սբ․ Նշան եկեղեցին միանավ թաղակապ սրահ է։ Հարավային մասում այն ունի երկու ավանդատներ, որոնց միջև թաղածածկ խորան է։ Եկեղեցին կառուցված է բազալտի կոպտատաշ քարերով։

Ցաղաց քար

Ցաղաց քար

Սմբատաբերդ

Ամրոցի ավերակները գտնվում են Վարդենիսի լեռնաշղթայի հարավ-արևմտյան լեռնաբազուկներից մեկի գագաթային մասում` ծովի մակերևույթից մոտ 2000 մ բարձրության վրա: Բարձրաբերձ այդ լեռնաբազուկը հարավ-արևելքում եզերված է Եղեգիս գետի կիրճով, հյուսիս-արևմուտքում` Արտաբույնք գետի ձորով, և  այդ մասերում բերդը պաշտպանված է զառիթափ ու դժվարամատչելի լանջերով, իսկ հյուսիս-արևելքում այն աստիճանաբար ձուլվում է տեղանքին: Ամրոցի նման տեղադիրքը բերդապահներին հնարավորություն է ընձեռնել դիտարկելու շրջակա ձորերն ու լեռները` ժամանակին ահազանգելով մոտեցող թշնամիների մասին:

Սմբատաբերդ

Սմբատաբերդ

Սմբատաբերդի պատմությունը

Սմբատաբերդը Վայոց ձորի մեծ ու անառիկ ամրոցներից մեկն է և հիմնվել է վաղ միջնադարում: Այն մինչև 7-րդ դարի առաջին քառորդը պատկանել է Սյունյաց գահերեց իշխաններին, այնուհետև 10-րդ դարում անցել է Բագրատունիներին, իսկ 13-րդ դարում` Օրբելյան իշխաններին և մինչև 15-րդ դարը եղել է նրանց տոհմական սեփականությունը: 1605 թ. բերդը` Եղեգիս քաղաքի հետ հիմնովին ավերվել են պարսից շահ Աբասի արշավանքների հետևանքով:

Պաշտպանական կառույց

13-15 դդ. Օրբելյանները, ամրացնելով բերդը, վերածել են հզոր պաշտպանական կառույցի: Ամրոցին այս անունը տրվել է 19-րդ դարում` մերձակա գյուղերի բնակիչների կողմից. անվանակոչման համար առիթ է հանդիսացել Եղեգիս գյուղի Օրբելյանների տոհմական գերեզմանատանը գտնվող Սմբատ իշխանի 1280 թ. տապանաքարը: Որոշ ուսումնասիրողներ գտնում են, որ Սմբատաբերդը Ստեփանոս Օրբելյանի կողմից հիշատակված Կապույտ բերդն է:

Սմբատաբերդ ամրոցի միջնաբերդերը

Հյուսիսային և արևելյան մուտքերն անցնում են թաղածածկ սրահներով, որոնց տանիքներին տեղադրված են եղել դիտանոցներ: Ամրոցն ունեցել է ընդհանուր պատով բաժանված երկու միջնաբերդեր` արևմտյան և արևելյան, որոնք կառուցված են ամենաբարձր կետերում: Արևմտյան միջնաբերդը վատ է պահպանվել:

Սմբատաբերդ

Սմբատաբերդ

Այստեղ նկատելի են ուղղանկյուն-քառանկյունի կառույցների հիմնապատերը: Արևելյան միջնաբերդը անհամեմատ լավ է պահպանվել: Այն կիսաբոլոր ձգվում է ամրոցի ամենաբարձր` ժայռեղեն գագաթին, որոշ հատվածներում մինչև երեք մետր բարձրությամբ: Միակ մուտքը արևմտյան կողմից է: Ներքուստ առկա են սենյակներ, որոնք միմյանց հետ հաղորդակցվում են միջանցքներով: Ամրոցի ներսում` պարիսպներին կից, պահպանվել են ճեղքված բազալտե քարերով կառուցված բազմաթիվ շինությունների փլատակներ, զորանոցներ:

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Առաջիկա արշավներ

Վերելք Աժդահակ լեռ

Վերելք Աժդահակ լեռ

Սևանի մայրամոտը Եղնասարից

Սևանի մայրամուտը Եղնասարից

Վերելք Հարսնաքար

Վերելք Հարսնաքար

Վերելք Խուստուփ / Դասական երթուղի

Վերելք Խուստուփ լեռ

Արշավ Թեղենիս լեռ և Ծաղկունյաց լիճ

Արշավ Թեղենիս լեռ և Ծաղկունյաց լիճ

Խոսրովի ջրվեժներ

Արշավ դեպի Խոսրովի արգելոցի ջրվեժներ

Արշավ դեպի Ռապի լիճ

Արշավ դեպի Ռապի լիճ

Արևածագի ձոր

Արշավ դեպի Արևածագի ձոր

Վերելք Դիմաց

Վերելք Դիմաց լեռ

Share this entry
  • Share on Facebook
  • Share on Twitter
  • Share on Pinterest
  • Share on Vk

armenian_geographic

On Sunday, December 3, 2023 We invite you to join On Sunday, December 3, 2023
We invite you to join our ascent to Mt․ Mets Parakhadem (1955 m) in the Ararat region.
We will start from the Tigranashen and walk through the slopes of the Urts mountains to the rocky top of Mt Mets Parakhadem.
From the top opens a view of Mt․ Masis and Urts mountains.
Length of the route: 14 km
Altitude gain: 650 m
Meeting point: Martiros Saryan park
Meeting time: 8:00
Price: 7 500 AMD per person
“The Mountainous Island” [mountain encyclopaed “The Mountainous Island”
[mountain encyclopaedia]
It's the first book about the Armenian Highland, which consists of two main sections:
🔸Armenian Highland
🔸Armenia and Artsakh
Buy the book, and get the "Armenian Highland" map as a gift.
Price: 28 000 AMD
🚚Free delivery 
☎️ You can order the book by calling us at 043 00 5165 or via DM.
Keep warm with layers! Uncover the beauty of Armen Keep warm with layers! Uncover the beauty of Armenia's winter landscape with the right gear.
If you'd like to learn more about winter hiking preparation, you can find a link in the bio.
We are going back to #Kilimanjaro 🖤 Join us fr We are going back to #Kilimanjaro 🖤
Join us from Feb 3 to 11, 2024 and feel Africa in all its glory 🤩
#reels #reelsinstagram #reelitfeelit #instareels #reelvideo #mountkilimanjaro #kilimanjaro2024 #mountains #mountainaddict #africa #tanzania #armgeo #armeniangeographic
Some moments from our three-day trip to Mount #Khu Some moments from our three-day trip to Mount #Khustup captured by @araakss on her film camera 😍
#mountains #mountainaddict #mountainsofarmenia #filmcamera #memories #mountkhustup #armgeo #armeniangeographic
3000 մետրից այն կողմ՝ Հայաստա 3000 մետրից այն կողմ՝ Հայաստանի լեռներում 
Լեռնագնացներ Հրաչ Արա-Իվանյանն ու Աղասի Մարտիրոսյանը հաղթահարել են Հայաստանի՝ լեռնագնացության համար նշանակալից գրեթե բոլոր բարձրունքնեը, իսկ 2017 – 2022 թթ․ տարբեր արշավների շրջանակներում բարձրացել են ՀՀ 3000 մետրից բարձր բոլոր հնարավոր գագաթները։
Ամբողջական հոդվածի հղումը մեր բիոյում
Հուլիսի 22-26, 2024 թ․ 
Արարատի բազային ճամբար (3200 մ) ⛺️🤩 
Եթե երազում ես բարձրանալ Արարատ առանց հատուկ պատրաստվածության, ապա այս առաջարկը հենց քո համար է:
Առաջարկում ենք մեզ հետ բարձրանալ Արարատի բազային ճամբար, որը գտնվում է 3200 մետրի վրա և այդպիսով զգալ Արարատ լեռն իր ողջ հմայքով։ 
Ծրագրում ներառված են նաև այցելություններ դեպի՝ 
🔸Անի 
🔸Վան 
🔸Աղթամար կղզի 
🔸Կարս 
🔸Իսահակ Փաշայի ամրոց 
🥳 Սկսի՛ր երազանքդ դարձնել իրականություն 
☎️ Զանգահարի՛ր մեզ, գրանցվի՛ր և մենք կօգնենք քեզ այդ հարցում՝ 043 00 5165
From November 10-12, we ascended Mount Khustup, an From November 10-12, we ascended Mount Khustup, and the video captures an evening during our three-day journey. 
The video is compiled from photos, author Hayk Barseghyan (Cosmo Deus)
Music by @haykpijoyan
Today we had an expeditionary hike to the Mount #V Today we had an expeditionary hike to the Mount #Vitasar (1984 m). 
We have walked 23 km and gained 1300 m of altitude.
We had an amazing day full of emotions. 
Definitely will do this #trail again ♥️
#mountains #mountainaddict #mountainsofarmenia #hiking #hikingadventure #hikingenthusiast #armgeo #armeniangeographic
Follow on Instagram

Առաջիկա արշավներ

  • Վերելք Աժդահակ լեռՎերելք Աժդահակ լեռ05/06/2025 - 11:03
  • Սևանի մայրամոտը ԵղնասարիցՍևանի մայրամուտը Եղնասարից27/04/2025 - 10:30
  • Վերելք ՀարսնաքարՎերելք Հարսնաքար27/04/2025 - 10:00
  • Վերելք Խուստուփ / Դասական երթուղիՎերելք Խուստուփ լեռ24/04/2025 - 10:10
  • Արշավ Թեղենիս լեռ և Ծաղկունյաց լիճԱրշավ Թեղենիս լեռ և Ծաղկունյաց լիճ23/04/2025 - 11:10
  • Խոսրովի ջրվեժներԱրշավ դեպի Խոսրովի արգելոցի ջրվեժներ23/04/2025 - 11:00
  • Արշավ դեպի Ռապի լիճԱրշավ դեպի Ռապի լիճ22/04/2025 - 10:53
  • Արևածագի ձորԱրշավ դեպի Արևածագի ձոր22/04/2025 - 10:20
  • Վերելք ԴիմացՎերելք Դիմաց լեռ22/04/2025 - 10:00
  • Երեք գագաթ Զանգեզուրի լեռներումՎերելք Պտկասար, Գաբուռ և Հորդ22/04/2025 - 09:50
info@armgeo.am    +374 43 00 51 65     Facebook     Instagram     Youtube
Արարատի վերելքին անհրաժեշտ պարագաների ց�... Արարատի վերելքին անհրաժեշտ պարագաների ցանկ Վարագ և Արտոս Վերելք Վարագ և Արտոս
Scroll to top