Սբ. Նիկոլայ եկեղեցի կամ ինչպես ավելի հայտնի է՝ Ամրակից եկեղեցին, գտնվում է Լոռու մարզի համանուն գյուղում՝ Ստեփանավան քաղաքի հարևանությամբ: Չնայած եկեղեցու՝ Սբ. Նիկոլայ անվանը, այն առավել հայտնի է եղել գյուղի՝ Ամրակից անունով:

Ամրակից գյուղ

Ներկայիս գյուղը հիմնադրվել է 1852թ. Վրաստանից այստեղ տեղափոխված 26 սլավոնական ընտանիքների կողմից: Այդ տարիներին գյուղը կոչվել է Նիկոլաևկա կամ Նովոնիկոլաևկա, սակայն 1938թ. վերանվանվել է Կիրով, իսկ ավելի ուշ ստացել հին պատմական անունը՝ Ամրակից: Կարելի է ենթադրել, որ եկեղեցին Նիկոլայ անվանումը ստացել է գյուղից կամ հակառակը:Չնայած Նիկոլաևկա գյուղում 1960-ականներին մեծապես ռուսներ էին բնակվում, 1988թ.-ի Սպիտակի երկրաշարժից հետո տեղի ունեցավ հակառակ գործընթացը՝ գյուղում գերիշխող դարձան հայերը: 

Սբ. Նիկոլայ եկեղեցի

Սբ. Նիկոլայ եկեղեցու կառուցման մասին տեղեկությունները քիչ են և ոչ հստակ: Որոշ տվյալնների համաձայն, այն կառուցվել է 1846թ. կամ 1879թ. Նիկոլաևկա գյուղի կենտրոնում: Այն իր խաչային հորինվածքով պատկանում է մոդեռն ճարտարապետության նեոռուսական ուղղությանը: Չնայած կառույցը քարաշեն է, սակայն տանիքը փայտից է և մետաղապատ: 

Սբ. Նիկոլայ եկեղեցին վնասվել է 1988թ. Սպիտակի երկրաշարժից, սակայն նկատելի վնասվածքներ չի կրել՝ դառնալով վթարային կառույց: Եկեղեցու սրբապատկերներն ու եկեղեցապատկան իրերը միայն 2009թ. տեղափոխեցին Գյումրու ռուսական եկեղեցի:       

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Վանքեր և եկեղեցիներ

Տեղերի վանք

Սբ․ Սիոն վանք

Գնդեվանք

Ցաղաց քար

Սևանավանք

Որոտնավանք

Հայրավանք

Զորաց եկեղեցի

Հաղարծին վանական համալիր

Կառուցում

Զվարթնոցի տաճարը 7-րդ դարի կառույց է, որն իր մեջ ամփոփում է դեռևս 4-րդ դարին բնորոշ որոշ ճարտարապետական լուծումներ: Այն իր ճարտարապետական ոճով և հորինվածքներով մեծագույն ազդեցություն է ունեցել նաև հետագա դարերի ընթացքում: Տաճարի կառուցման հետ կապված պատմիչ Սեբեոսն ունի մի վկայություն, ըստ որի, Զվարթնոց տաճարը կառուցվել է Տրդատ Գ թագավորի և Գրիգոր Լուսավորչի հանդիպման վայրում:

Տաճարի օծման արարողությանը ներկա է եղել բյուզանդական Կոստանդին Բ կայսրը, ինչ խոսում էր նաև ժամանակի քաղաքական դրության մասին:    

Անվան ծագում

Տաճարի անվան ընտրությունը նորից կապված է Տրդատ Գ թագավորի և Գրիգոր Լուսավորչի հետ: Ասում են, որ նրանց հանդիպումից հետո այնտեղ կառուցում են եկեղեցի և անվանում «Զվարթնոց», որը խորհրդանշում էր Գրիգոր Լուսավորչին՝ տեսիլքի ժամանակ հանդիպած հրեշտակներին: Անվանումն առաջացել է «զվարթուն» բառից: Սակայն եթե ժամանակակից հայերենում այն նշանակում է «զվարթ», «ժպտերես», ապա բառի հնացած տարբերակն օգտագործվել է «հրեշտակ» իմաստով: 

Հնագիտական պեղումներ

Զվարթնոցի տաճարը բացահայտվել է նշանավոր ճարտարապետ Թ. Թորամանյանի շնորհիվ, ով իր մեծ ավանդն է ունեցել հայկական մեկ այլ յուրահատուկ կառույցի՝ Երերույքի տաճարի բացահայտման և ուսումնասիրության հարցում: Ըստ նրա, Զվարթնոցի տաճարն ունեցել է 45 մ բարձրություն՝ լինելով եռահարկ, կենտրոնակազմ և կենտրոնագմբեթ շինություն: Տաճարի նկարագրությունը, որը տվեց Թ. Թորամանյանը, ժամանակի մասնագետների համար թվում էր անիրական, քանի որ բնորոշ չէր տիպիկ հայկական ճարտարապետությանը:

Սակայն նույն ժամանակահատվածում, մեկ այլ նշանավոր ուսումնասիրող՝ Ն. Մառը, պատմական Անիի տարածքում հայտնաբերում է Գագիկ Ա Բագրատունի թագավորի արձանը՝ ձեռքին Զվարթնոցի տաճարին շատ նման մի եկեղեցու մանրակերտ: Այդ բացահայտումը հիմք է տալիս փաստել, թե որքան մեծ է եղել Զվարթնոցի տաճարի ազդեցությունը նույնիսկ 3 դար անց: Զվարթնոց տաճարի ակնառու ազդեցությունն են կրում Արևմտյան Հայաստանի Տայք նահանգի 7-րդ դարում կառուցված Բանակի և Իշխանի տաճարները, Անիի Գագկաշեն 11-րդ դարի կառույցը, Աղվանքի 7-րդ դարի Լյակիթի տաճարը: 

Ուսումնասիրողները Զվարթնոցի ճարտարապետական լուծումների որոշակի ազդեցությունն են նկատում նաև Արուճի վանքում:  

Սենտ Շապել

Զվարթնոցի տաճարը և ֆրանսիական Սենտ Շապել եկեղեցին ունեն մի յուրահատակ, սակայն անբացատրելի կապ: Ֆրանսիական գոթական ոճի եկեղեցին, որը հիմնադրվել է 13-րդ դարում՝ Զվարթնոցի տաճարի կառուցումից 6 դար անց, ունի աննկարագրելի գեղեցիկ հարդարանք: Զարդաքանդակներում գերակշռող են աստվածաշնչյան թեմաները, որոնցից երեքում իրենց տեղն են գտել նաև Նոյան տապանն ու ենթադրյալ Զվարթնոցի տաճարը:

Զվարթնոցի տաճար / Սենտ Շապելի զարդաքանդակներ/ Լուսանկարը՝ Յայիր Հակլայի

Առաջին հարթաքանդակում տաճարի ֆոնին պատկերված են Նոյի որդիները, երկրորդում՝ տաճարն ու փրկված կենդանիները, իսկ երրորդում արդեն տաճարը պատկերված է Նոյան տապանում որպես փրկության խորհրդանիշ: Սենտ Շապել եկեղեցու քանդակների հիմնական մասն ավերվել են 18-րդ դարում՝ Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ, սակայն պահպանված բեկորների և հնագույն վկայությունների շնորհիվ դրանք 19-րդ դարում վերաստեղծել է ֆրանսիացի քանդակագործ Ադոլֆ Վիկտոր Ժյուֆուան: Ինչից կարելի է ենթադրել, որ Զվարթնոցի տաճար հիշեցնող այդ կառույցը նույնպես նկարագրվել է ֆրանսիական հնագույն վկայություններում:

Այսպիսով՝ Զվարթնոցի տաճարը լինելով յուրահատուկ ճարտարապետական սինթեզ, իրապես եղել է երևելի հուշարձան, որի մասին իմացել և գրի են առել շատ օտարազգիներ: Եվ եթե նույնիսկ հարթանքանդակներում Զվարթնոցի տաճարը չէ, դա ևս մի անգամ վկայում է տաճարի ճարտարապետական և կառուցողական վարպետության մեծ ազդեցության մասին, որն անդրադարձել է հետագայում կառուցվող հուշարձանների ճարտարապետության վրա:  

Ճարտարապետական սինթեզ

Մի շարք մասնագետներ մինչ օրս էլ շարունակում են բանավիճել, թե  Զվարթնոցի տաճարը որքանով է տիպիկ հայկական ճարտարապետության ծնունդ: Այդ առիթով մասնագետների կարծիքները բաժանվում են երեք խմբի՝ առաջին, որ չնայած հայկական ճարտարապետական լուծումներին, տաճարը կրում է նաև այլ մշակույթների և ազգերի ազդեցությունը, երկրորդ՝ տաճարը տիպիկ հայկական է, և երրորդ՝ տաճարի հորինվածքները բնորոշ չեն 7-րդ դարի հայկական ճարտարապետական դպրոցին: 

Անդրադառնալով այն կարծիքին, որ Զվարթնոցի տաճարը այլ ազգերի ճարտարապետական ազդեցության արդյունք է, նշվում են հիմնականում սիրիական և բյուզանդական ճարտարապետական դպրոցների մասին: Ճարտարապետ Ս. Մնացականյանը նշում է, որ հայ ճարտարապետները խնդիր ունենալով ստեղծել ներքին մեծածավալ տարածություններ, մշտապես դիմել են կառույցի երկայնական հորինվածքին, որպիսին հանդիպում ենք, օրինակ Թալինի եկեղեցու դեպքում, ինչը խախտում էր կառույցի կենտրոնագմբեթ լուծումը: Իսկ ահա Զվարթնոցի տաճարում նկատում ենք ճիշտ հակառակը՝ տաճարն ունի հզոր կենտրոնագմբեթ հորինվածք, անկախ իր մեծածավալ չափերի: 

Սակայն սիրիական և բյուզանդական նմանատիպ շինությունները կառուցվել են միայն փայտից, մինչդեռ Զվարթնոցը քարե շինություն էր: Ամեն դեպքում, հայ վարպետները կյանքի են կոչում իրենց գաղափարը՝ նույնիսկ աչք փակելով այն հանգամանքի վրա, որ Հայաստանն ուժեղ սեյսմիկ գոտի է, և հնարավոր է նման մեծածավալ կառույցը երկար կյանք չունենա: Ի դեպ, տաճարի կործանման ենթադրյալ պատճառներից մեկը հենց ուժեղ երկրաշարժն է:

Սակայն տաճարի ճարտարապետական դպրոցների, օտարազգի մշակույթների ազդեցության մասին կան բազմաթիվ աշխատություններ, և անհնար կլինի ներկայացնել բոլոր նմանություններն ու տարբերությունները, որոնց մասին երբևէ խոսել կամ գրել են մասնագետները: 

Տիր աստծո մեհյանը

Հնագետ Կ. Ղաֆադարյանը գրում է, որ մինչև 7-րդ դարը՝ Զվարթնոցի տաճարի կառուցումը, կյանքն այդ հատվածում բավական զարգացած է եղել: Հնագետը կարծում է, որ նույնիսկ Ուրարտական թագավորության ժամանակ, այդ տեղանքում եղել է մի տաճար, որի ավերակների վրա հետագայում կառուցվել է Տիր աստծո մեհյանը: Նա չի բացառում նաև, որ պեղումների ժամանակ հայտնաբերված խարիսխները գուցե պատկանում են այդ մեհյանին: 

Ըստ երևույթին, տաճարի կառուցման ժամանակ, այդ հատվածում եղել է պարսպապատ հողատարծք, որի հարավային կողմում տեղակայված է եղել մի միանավ եկեղեցի: Չնայած մասնագետներն այդքան էլ վստահ չեն այդ հարցում, սակայն պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են բազմաթիվ բեկորներ, որոնք կապ չունեն տաճարի հիմնական շինարարական նյութի, նաև ճարտարապետական հորինվածքի հետ: Ուստի այն վարկածը, որ մինչ Զվարթնոց տաճարի կառուցումն այդտեղ եղել է որևէ միանավ շինություն, ոչ կարելի է հաստատակամորեն ժխտել, և ոչ էլ հաստատել:

Տաճարի վերաստեղծումը

Մի շարք ուսումնասիրողների և մասնագետների համար տարօրինակ է այն հանգամանքը, որ Զվարթնոցի տաճարի վերաստեղծման ոչ մի ծրագիր կյանքի չի կոչվում: Չնայած վերաստեղծման մի քանի ծրագրեր եղել են, սակայն դրանք չեն հաստատվել: Մասնագետները վստահ են, որ ինչպես Սոֆյայի տաճարի և Աթենքի մարմարակերտ Պանթեոնի վերաստեղծումն է նպաստել միջազգային նմանատիպ մեծ ուշադրությանը, այնպես էլ Զվարթնոցի տաճարը կարող է գրավել միջազգային հանրությանը:

Այնուամենայնիվ, վերաստեղծման հարցում տարակարծություններ նույնպես եղել են: Որոշ մասնագետներ պնդում են, որ տաճարը պետք է վերակառուցել նույն տեղում, քանի որ այլ դեպքում այն անիմաստ կլինի: Իսկ որոշ մասնագետներ էլ պնդում են, որ տաճարի պատմական տարածքում դրա վերականգնումը վերջնականորեն կոչնչացնի հուշարձանը՝ որպես պատմամշակութային արժեք: Սակայն կա մեկ այլ կարծիք, ըստ որի, տաճարի տարածքում անհնար է կառուցել նմանատիպ մեծության հուշարձան, քանի որ հողային մակերևույթն ուղղակի չի կարող կրել նմանատիպ ծանրաբեռնվածություն: 

Նյութը գրելիս օգտվել ենք Ս. Մնացականյանի «Զվարթնոցը և նույնատիպ հուշարձանները» աշխատությունից:

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Վանքեր և եկեղեցիներ

Տեղերի վանք

Սբ․ Սիոն վանք

Գնդեվանք

Ցաղաց քար

Սևանավանք

Որոտնավանք

Հայրավանք

Զորաց եկեղեցի

Հաղարծին վանական համալիր

Հիշատակություններ

Թեղենյաց վանքի մասին առաջին անգամ հիշատակվում է 7-րդ դարի 20-ականներին, որը կապված էր հայ իշխան Վահան Գողթնացու հետ, ով որոշ ժամանակ թաքնվում էր վանքում:

Թեղենյաց վանք

Սակայն վանական համալիրը ծաղկում է ապրել 11-13-րդ դարերում, երբ կառուցվեց համալիրի՝ այժմ մեզ հայտնի գլխավոր հուշարձանախումբը: Համալիրն այդ ժամանակահատվածում մեծապես հովանավորում էին Վաչուտյանները:

Ճարտարապետություն

Թեղենյաց վանքը միջնադարում հզոր վանական համալիր էր, որը կազմված էր Կաթողիկե եկեղեցուց, գրատուն-դպրատնից, երկու գավիթներից, սեղանատնից և մատուռներից: Վանական համալիրի գրեթե բոլոր շինությունները կառուցված են  կարմիր կամ մուգ տուֆ քարից:

Կաթողիկե եկեղեցի. պեղումներ

Կաթողիկե եկեղեցին 12-րդ դարի կառույց է՝ մասնագետները ենթադրում են, որ կամ եկեղեցու կառուցումն ավարտվել է 1198թ. կամ այդ ժամանակահատվածում այն արդեն գոյություն ուներ: Դարերի ընթացքում եկեղեցին անցել էր հողի հաստ շերտի տակ, որը բացվեց 1979թ. Գ. Սարգսյանի գլխավորած արշավախմբի պեղումների ժամանակ: Եկեղեցու հիմքերը լավ էին պահպանվել, ինչի շնորհիվ մասնագետները վստահ են, որ այն եղել է սրածայր վեղարով կենտրոնագմբեթ կառույց: Մասնագետները դժվարանում են որևէ եզրակացություն անել եկեղեցու հարդարանքի մասին, սակայն պահպանված արևմտյան և հարավային մուտքի ներքին հատվածներում քանդականախշեր են փորագրված: 

Կաթողիկե անվան բացատրությունն ու ընտրությունը, ինչպես Թալինի, Մարմաշենի և Հովհաննավանքի Կաթողիկե եկեղեցիների դեպքում, պայմանավորված է վանական համալիրի գլխավոր կառույցը լինելու հետ:

Գրատուն-դպրատուն

Այն գտնվում է Կաթողիկե եկեղեցու հարավային կողմում: Գրատունն ուներ ուղղանկյուն հակատագիծ, իսկ սրահը բաժանված էր երեք մասին: Գրատունը միջին հատվածից կապված էր Կաթողիկե եկեղեցու հետ, իսկ հարավային կողմում գտնվում էր մյուս՝ դեպի դուրս տանող դուռը: Եվ ինչպես Կաթողիե եկեղեցու մուտքերի ներքին հատվածներն էին քանդականախշ, այնպես էլ զարդարված էր գրատան մուտքը: Համեմատել Կաթողիկե եկեղեցու մուտքի հետ չենք կարող, սակայն գրատան մուտքի նախշազարդերին կարծես առավել շատ են ուշադրություն հատկացրել: Ենթադրվում է, որ գրատունը կառուցվել է Կաթողիկե եկեղեցու հետ՝ 12-րդ դարում:

Վանական համալիրն ունի երկու գավիթ, առաջինը կառուցվել է 13-րդ դարում, որի սյուները գորշ բազալտից են եղել, իսկ պատերն առհասարակ կառուցված եմ կարմիր և սև տուֆից: Իսկ ահա երկրորդ գավիթը մասամբ գտնվում է հողի տակ, սակայն որոշ ուսումնասիրողներ կարծում են, որ այն նախատեսված է եղել ուսումնական գործունեություն ծավալելու համար, քանի նմանատիպ կառույցներ եղել ն նաև Հաղպատում, Սանահինում և Սաղմոսավանքում:

Եկեղեցիների պաշտամունքային կարգերը

Թեղենյաց վանքն իր հիմնադրման պահից մշտապես հայտնի է եղել հայկական եկեղեցիների պաշտամունքային կարգերի խստագույն պահպանմամբ: Այդ մասին է վկայել նաև Ներսես Շնորհալին, ով 12-րդ դարի երկրորդ կեսին որոշել էր վերականգնել հայկական եկեղեցիների կարգերը, որոնց ժամանակաշրջանի եկեղեցիները չէին հետևում: Նա նշում է, որ միայն երկու շատ հայտնի՝ Թեղենյաց և Մաքենացոց վանական համալիրներն են պատշաճ ձևով պահում եկեղեցու կարգերը: Ն. Շնորհալին օգտվում է այդ վանքերի ժամակարգերից և կազմում նոր ժամակարգ այլ եկեղեցիների համար: 

Հոդվածը գրելիս օգտվել ենք Վ. Պետրոսյանցի «Թեղենյաց վանքը իբրև մշակութային կենտրոն» և Գ. Սարգսյանի «Թեղենյաց վանքի պեղումները» աշխատություններից:

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Մեր արշավները

Վերելք Պապաքի սար և Մոխրասար

Արշավ դեպի Խոսրովի արգելոցի ջրվեժներ

Վերելք Դիմաց լեռ

Վերելք Խուստուփ / Վերին Վաչագանից

Արշավ դեպի Գութանասար

Վերելք Ապակեքար լեռ

Արշավ դեպի Գողթանիկի ջրվեժ

3 գագաթ Քարկատարի լեռներում

Արշավ դեպի Թռչկան ջրվեժ

Գառնու հեթանոսական տաճարը գտնվում է Կոտայքի մարզում՝ Գառնի գյուղում: Համարվում է հելլենիստական և հայկական մշակույթների և ճարտարապետության յուրօրինակ կառույց:

ՅՈՒՆԵՍԿՕ

2011թ. Գառնու հեթանոսական տաճարն ու Պաղեստինում գտնվող Բատիր վայրը ստացան ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Մելինա Մերկուրի միջազգային մրցանակը: Այն շնորհվում է երկու տարին մեկ այն անհատներին կամ կազմակերպություններին, որոնք իրենց ներդրումն են ունենում մշակութային լանդշաֆտի պահպանման և կառավարման բնագավառում:  

Արևի աստծո տաճար

Կան վարկածներ, ըստ որի տաճարը նվիրված է եղել հեթանոս արևի աստված Արեգ-Միհրին: Հայ արքաներից Տրդատ Ա-ն իր հովանավոր աստված էր համարում հենց նրան և մասնագետները տրամաբանական են համարում, որ Տրդատն իր գահակալությունից հետո Գառնի գյուղում կառուցած լինի իր հովանավոր աստծոն նվիրված տաճար: Միհրի անունից է ծագել հայոց հեթանոսական սրբավայրերին տրվող ընդհանուր՝ մեհյան անվանումը, ինչպես նաև բազմաթիվ հայկական և օտար անձնանուններ՝ Միհրան, Միհրդատ, Միհրներսեհ, Մեհրուժան և այլն։ 

Ավանդություն

Մովսես Խորենացին իր «Հայոց պատմություն» աշխատությունում անդրադառնում է Գառնու տաճարի հիմնադրմանը՝ ակամա բացատրելով նաև անվան ծագումը: Հայոց պատմիչը հիմնվելով ավանդազրույցների վրա, գրում է, որ Գառնու տաճարը կառուցել է Հայկ Նահապետի որդին՝ Գեղամը: Նաև նշում, որ Գեղամը կառուցելով մի դաստակերտ՝ ապարանք, այն անվանում է իր թոռան՝ Գառնիկի անունով:  

Գառնի. հեթանոսական անտիկ կառույց

Ավանդությունից զատ՝ պատմական վկայությամբ տաճարը կառուցել է Տրդատ Ա թագավորը: Նա 66թ. Հռոմում գահադրվելուց հետո վերադառնում է Հայաստան և սկսում մի շարք շինարարական աշխատանքներ: Նա վերանորոգում է Գառնիի ամրոցն ու այնտեղ ձեռնամուխ լինում նոր հուշարձանների կառուցմանը: Գառնիի ամրոցում է կառուցվում Գառնիի տաճարը, արքունական բաղնիքը, իսկ 7-րդ դարում նաև Սբ. Սիոն եկեղեցին: Նրա շուրջ տարածվում է Ազատ գետի կիրճը, որտեղ գտնվում է Քարերի սիմֆոնիան:

Այն հայկական ճարտարապետության անտիկ շրջանի եզակի ամրաշինական համալիր կառույց է:  

Քրիստոնեության ազդեցությունը

4-րդ դարում Գառնու տաճարը վերանորոգվում է պայմանավորված ոչ այնքան կառույցների վիճակից, որքան Հայաստանում քրիստոնեության ընդունումից և տարածումից: Ըստ պատմաբան Հ. Մանանդյանի, հեթանոսական տաճարի ցելլան՝ այդպես էին կոչում անտիկ տաճարների գլխավոր սրահները, քանդել են և տեղում կառուցել եկեղեցի: Վերացրել են հեթանոսական ճարտարապետությանը բնորոշ հիմնական տարրերը՝ զոհասեղանները, կուռքերը: Բացի այդ, տաճարը հարմարեցրել են մշտական բնակության համար, ինչպես բնորոշ են հայկական եկեղեցիներին, որտեղ հոգևորականները ծառայություն էին մատուցում և ապրում:

Հելլենիստական կառույց

Գառնու տաճարն իր ճարտարապետությամբ պատկանում է հելլենիստական շրջանին՝ ունենալով այդ ոճին բնորոշ առանձնահատկություններ: Այն պատկանում է պերիպտեր տեսակի հունական պաշտամունքային կառույցներրն, որոնք առանձնանում են սյունաշար հորինվածքով: Պերիպտեր կառույցներ առավել բնորոշ են եղել Հին Հունաստանին: Տաճարը գտնվում է իննը աստիճանների վրա, որը նույնպես հեթանոսական տաճարներին բնորոշ լուծում է: 

Ի դեպ, Երերույքի տաճարը նույնպես կառուցված էր աստիճանների վրա, ինչի պատճառով մասնագետները թյուրիմացաբար տաճարը համարում էին հեթանոսական, մինչդեռ համալիրը եղել է վաղքրիստոնեական կառույց:

Ն. Մառը նշում էր, որ այդ ժամանակաշրջանում ձևավորվել էր հայկական ճարտարապտության երկու դպրոց՝ տեղական, որն առավել տիպիկ էր հայկական մշակույթին, և հունահռոմեական ազդեցությունը կրած դպրոցը, որը լավագույնս միաձուլվել էր հայկական ճարտարապտական ոճին: 

Քանդակագործություն

Տաճարի եռանկյուն ճակատը, սյուների, դրանց վրա հիմնված սալաքարերի, առաստաղի, խոյակների քանդակազարդ հորինվածքները չեն կրկնում մեկը մյուսին: Սա հարդարանքի արվեստում մեկնաբանվում է որպես բազմազանություն մեկ ամբողջության ներքո: Հայ մասնագետները պնդում են, որ անկախ հելլենիստական ազդեցությանը, տաճարը միանշանակ կառուցել են հայ վարպետները, քանզի օտարազգի վարպետներն, ովքեր սովոր էին աշխատել մարմարի հետ չէին կարող տեղական քարերը մշակել այդպիսի նրբությամբ: 

Երկրաշարժ. 17-րդ դար

Գառնու տաճարը հիմնահատակ կործանվեց 1679թ. երկրաշարժից՝ կանգուն ոչինչ չմնաց և երբեմնի հզոր տաճարը վերածվեց ավերակների կույտի: Բարեբախտաբար ավերակները հետագայում թույլ տվեցին ճշգրտորեն վերակառուցել տաճարն իր նախնական տեսքով: 

Վերակառուցում. 20-րդ դար

Տաճարի վերակառուցման մտահաղացումը ծնվեց միայն 1880-ականներին այն էլ ռուս հնագետ Ալ. Ուվարովի կողմից: Միայն թե նա առաջարկում էր տաճարի մնացորդները տեղափոխել Թիֆլիս և վերակառուցել այնտեղ, սակայն բարեբախտաբար Երևանի նահանգապետը մերժում է այդ գաղափարը, որը պայմանավորված էր միայն տեխնիկական անհնարինությամբ:

Սակայն միայն 1969թ.՝ 3 դար հետո, սկսվեցին վերակառուցողական աշխատանքները, որոնք ավարտվեցին 1975թ.: 

Մշակութային արժեք

Մի շարք ուսումնասիրողներ նշել են տաճարի բացառիկության և կարևորության մասին: Ճարտարապետ Ալ. Սահինյանը տաճարը համարում է՝ «ճարտարապետական արվեստի կատարյալ մի ստեղծագործություն», իսկ ճարտարապետ Թ. Թորամանյանը, ով կատարել է նաև Երերույքի տաճարի պեղումները, Գառնու տաճարը համարում է «հայ գեղարվեստի թագուհի»:

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Վանքեր և եկեղեցիներ

Տեղերի վանք

Սբ․ Սիոն վանք

Գնդեվանք

Ցաղաց քար

Սևանավանք

Որոտնավանք

Հայրավանք

Զորաց եկեղեցի

Հաղարծին վանական համալիր