Պատերազմից հետո հաճախ են հարցնում, թե նոր սահմանային իրավիճակն ինչպես է անդրադարձել Հայաստանի տուրիզմի վրա։ Աղետալի կորստից հետո դժվար էր խոսել զբոսաշրջային կորուստներից, քանի որ մենք կորցրեցինք շատ ավելին։ Այնուամենայնիվ, փորձել եմ անդրադառնալ զբոսաշրջային կորուստներին, որպեսզի հետաքրքրվողներին պարզ դառնա ներկա իրավիճակը։
Կանդրադառնամ միայն ներքին ու ներգնա արկածային տուրիզմին։ Ստիպված եմ այսուհետ առանձնացնել ՀՀ-ն ու Արցախը, քանի որ ինքնախաբեություն կլնի պատերազմից հետո դիտարկել ՀՀ-Արցախ զբոսաշրջությունը, որպես մեկ միավոր։
Փորձենք մի պահ մոռանալ համավարակով պայմանավորված զբոսաշրջային ճգնաժամը և դիտարկենք իրավիճակը բաց սահմաններով։
Ներգնա տուրիզմն Արցախում
Արցախում ներգնա տուրիզմի մասին այս պահին խոսք լինել չի կարող՝ մի պարզ պատճառով, որ ՀՀ և ՌԴ քաղաքացիներից բացի մյուսների համար մուտքն արգելված է, իսկ թույտվություն ստանալու համար պետք է դիմել ԱՀ ներկայացուցչություն, որն էլ իր հերթին պետք է դիմի ռուս խաղաղապահներին։ Հարցման պատասխանը տևում է մի քանի օր և մեծամասամբ մերժվում է։ Այլ իրավիճակ կարող է լինել եթե ՌԴ-ն Արցախի յուրացման քաղաքականություն սկսի վարել և իր քաղաքացիներին կոչ անի այցելել Արցախ։ Այդ ժամանակ միգուցե ստացվի Ղրիմի պատմության պես մի բան։ Երբ ռուսաստանցիներն իրենց լուման էին ներդնում Ղրիմի զարգացման հարցում և այցելում էին տեսնելու իրենց կայսրությանն ավելացված տարածքները։ Բայց դրա մասին խոսելը դեռ շատ շուտ է, մանավանդ, որ գուցե ՌԴ-ն նման պլաններ չունի։
ՀՀ ներգնա արշավային տուրիզմը
Հիմա տեսնենք ինչ փոփոխություններ են եղել ՀՀ ներգնա արշավային տուրիզմում։ Հայաստանի Հանրապետությունում էական փոփոխություններ կարելի է ասել չկան։ ՀՀ-ն այն երկիրը չէ, որտեղ զբոսաշրջիկները գալիս են ամեն տարի հանգստանալու։ Մեր երկիր այցելում են հիմնականում ճանաչողական նպատակով, միջինում անցկացնում են 7-10 օր։ Այն ինչ ունենք 7-10 օրում ցույց տալու համար մնացել է գրեթե անփոփոխ։ Չնայած նրան, որ օրինակ, Իշխանասարը շատ տեսարժան էր, միևնույն է, կարճ ժամանակով Հայաստանում գտնվող զբոսաշրջիկին ավելի գրավիչ էր առաջարկել բարձրանալ Արագած, Աժդահակ ու Խուստուփ, քան Իշխանասար, Սառցալի ու Ծարասար։
Ներգնա արշավային տուրիզմի ամենամեծ կորուստը Ուխտասարն էր։ Ներկա իրավիճակում կարծես թույտվությամբ հնարավոր է լինելու բարձրանալ Ծղուկի լճի մոտ ու տեսնել ժայռապատկերները, բայց սահմանն անցնում է բարձր սարերով (Ծղուկ, Թրասար) և լեռներ բարձրանալը վտանգավոր կլինի։ Հաշվի առնելով Հայաստանում թույլտվություն ստանալու բյուրոկրատական համակարգը, դժվար թե տուրիստական գործակալություններն իրենց փաթեթների մեջ ներառեն սահմանամերձ Ուխտասարը և շաբաթներով սպասեն պատասխանի։

Ուխտասար / Սյունիքի բարձրավանդակ
Ներքին տուրիզմը Հայաստանում
Հիմա անցնենք գլխավորին՝ ՀՀ ներքին արշավային տուրիզմին։ Նոր սահմաններից ամենաշատը տուժել է ներքին տուրիզմը։ Հայաստանի զբոսաշրջային ոլորտն այժմ անցման փուլում է՝ պատմական հուշարձաններից դեպի բնության հուշարձաններ։ Գնալով ավելի է զարգանում արշավային տուրիզմը։ Այն մարդիկ, ովքեր արդեն բարձրացել են Հայաստանի հայտնի լեռները՝ Հատիս, Արա լեռ, Արտանիշ, Արագած, Աժդահակ, Խուստուփ, ուզում են նոր հորիզոններ բացել իրենց առաջ։ Հենց ամենաչուսումնասիրված երթուղիներն էլ ամենաշատն են գրավում տեղացիներին։ Մեր ամենաքիչ այցելող լեռները վերջին տարիներին շատ ակտիվ գովազդում էինք ու վրանային ճամբարներ կազմակերպում բարձրալեռնային գոտում, նպատակ ունենալով դարձնել գրավիչ տեղացիների համար։ Ցավոք այդ լեռներն այժմ դարձան սահմամամերձ, և ՀՀ-Ադրբեջան սահմանն անցնում է բարձր գագաթներով։
Կորցրած արշավային երթուղիները
Հիմա թվարկեմ հյուսիսից հարավ, թե որ երթուղիները կորցրեցին զարգանալու հնարավորությունը 44 օրյա պատերազմից հետո։ Վարդենիսից արևելք գտնվում է Վարդենիսի լեռնաշղթան, որն ունի 3000 մետրից բարձր գագաթներ։ Լեռնային տուրիզմով զբաղվողները գիտեն, թե ինչ առավելություն ունեն 3000-ից բարձր լեռները։ Այս բարձրության կլիման ու բնությունը յուրահատուկ են, դրանք չես հանդիպի ցածր լեռներում։ Ավելի հայտնի լեռներից են Կատարաժայռը, Մոխրասարը, Գոմքը, Ծարասարն ու Հարավային Ծարասարը։

Ծարասար / Արևելյան Սևանի լեռնաշղթա
Վարդենիսի լեռներից սահմանային դարձան Սանդուխտասարը, Փորակը, Դիվասարը։ Ալ լճերն ամբողջությամբ անցան Ադրբեջանին։

Սանդուխտասար
Զանգեզուրի լեռներում նույնպես սահմանն անցնում է բարձրալեռնային գոտով։ Ջերմուկի սարերից Սառցալին դարձավ սահմանային։ Սառցալիի ժայռապատկերները մեր կողմում են, որոնք հավանաբար հնարավոր կլինի տեսնել սահմանապահների հատուկ թույտվությամբ։

Սառցալիի ժայռապատկերները
Սյունիքի բարձրավանդակը կիսվեց երկու մասի։ Այն հատկապես մեծ հետաքրքրություն էր ներկայացնում երկար քայլարշավների (trekking) սիրահարների համար։ Այլևս չենք կարող ազատ քայլել Թրասարով ու Ծղուկով ու վայելել նմանը չունեցող գույներով ու տեսարաններով։

Վերելք Ծղուկ լեռ
Սյունիքի բարձրավանդակի մյուս հսկան Մեծ Իշխանասարն է։ Սահմանն անցնում է Մեծ Իշխանասար-Փոքր Իշխանասար գագաթներով։

Սև լիճն ու Սագի լիճը Իշխանասարից
Այլևս չենք կարող վրանային ճամբար իրականացնել Սև լճի ափին, քանի որ լճի շուրջ ստեղծված իրավիճակը դեռ հանգուցալուծված չէ։

Մեր վրանային ճամբարը Սև լճի ափին
Իշխանասարից ավելի հարավ ձգվող սահմանագծի վրա չունենք լեռնային երթուղիներ։
Այժմ անդրադառնանք ՀՀ-Արցախ ներքին տուրիզմին։ Արցախն այժմ կղզու պես բոլոր կողմերից շրջապատված է Ադրբեջանով։ Պատերազմից հետո ամենամեծ հարվածն էր ՀՀ-Արցախ ցամաքային կապի կորուստը։ Նախկինում դեպի Արցախ տանող մոտ 10 ճանապարհներից հիմնականում օգտագործվում էին երկու ասֆալտապատ ճանապարհները՝ Գորիս- Ստեփանակերտ և Վարդենիս-Դրմբոն։ Արցախի Շահումյանի և Քաշաթաղի շրջանների կորստով կորցրեցինք արկածային տուրիզմի ճյուղերից մեկը՝ արտաճանապարհային արշավները։

Վարդենիս – Դրմբոն ճանապարհին
Արտաճանապարհային մեքենաներով (Off-road) Արցախ գնալը շատ հեռանկարային առաջարկ էր։ Վերջին տարիներին հաճախ էինք off-road արշավներ կազմակերպում դեպի Արցախի ամենաչբացահայտված անկյունները։ Օրինակ Ծռասար (3616 մ) բարձրանալու համար այլ տարբերակ չկար, բացի արտաճանապարհային մեքենաներից։

Սարսանգի ջրամբար
Ծռասարից բացի կորցրեցինք Արցախի լեռնաշղթայի բնական ու պատմական հուշարձաններով շրջապատված ամենագեղեցիկ լեռները՝ Մեծ Քիրսը, Տողասարը, Դիզափայտը, Ամուտեղը, Թովմասարը։

Մեծ Քիրս լեռ / Արցախի սեղմված բռունցքը
Արցախի լեռների գեղեցկուհին՝ Կուսանաց լեռը դարձավ սահմանային Արցախի Ասկերանի շրջանի և Ադրբեջանի Քելբաջարի շրջանի միջև։

Կուսանաց լեռ / Արցախ
Հեղինակ՝ Տիգրան Վարագ
Լուսանկարները՝ Սիփան Գրիգի, Անի Բաղդասարյանի, Հրաչուհի Այվազյանի, Հրաչ Արա-Իվանյանի, Տիգրան Վարագի, Անուշավան Գրիգորյանի, Աղասի Մարտիրոսյանի և Լուսինե Աղաբեկյանի
Առաջիկա արշավներ
Ազատի ջրամբար
/in Առանց խորագրի /by armeniangeographicՋրամբարի տարածքը շատ գեղեցիկ է: Երկինքն ու ամպերն արտացոլվում են ջրի մեջ և, կախված օրվա ժամից, յուրահատուկ տեսք են հաղորդում ջրամբարին: Ջրամբարի շուրջ վեր են խոյանում Երանոսի լեռները:
Երանոսի լեռներ, Ազատի ջրամբար
Ջրամբարից ոչ հեռու գտնվում են Հայաստանի ամենահայտնի տուրիստական ուղղությունները․
Ազատ գետ
Ազատ գետը, որի վրա կառուցված է ջրամբարը, սկիզբ է առնում Գեղամա լեռների Սպիտակասար լեռան հարավ-արևմտյան լանջից: Ազատը հանդիսանում է Արաքս գետի ձախ վտակը, որի երկարությունը 55 կմ է: Գետի աջ ափին է գտնվում Գառնի գյուղը: Գողթ գետի կիրճում է գտնվում Հայաստանի ամենահայտնի վանական համալիրներից մեկը՝ Գեղարդը: Վանական համալիրը և Ազատ գետի վերին հոսանքը ներառված են ՅՈՒՆԵՍԿՈ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցուցակում:
Քարերի սիմֆոնիա
Գառնի գյուղից ոչ հեռու գտնվում է Ազատի կիրճը, որն ունի նաև Գառնու ձոր անվանումը: Այն հայտնի է իր բնական հուշարձանով, որը կոչվում է «Քարերի սիմֆոնիա»: Սրանք հնգանկյուն և վեցանկյուն մեծ սյուներ են, որոնք նման են հսկայական երաժշտական գործիքի՝ երգեհոնի: Այստեղից էլ ծագել է «Քարերի սիմֆոնիա» անվանումը: Առաջին հայացքից ձեռագործ թվացող այս սյուներն իրականում ստեղծվել են բնության կողմից և առաջացել են հրաբխային հոսքի հետևանքով: Երևույթի գիտական անվանումն է` սյունային անջատում:
Քարերի սիմֆոնիա
Այս բոլոր վայրերը գտնվում են միմյանց շատ մոտ և հանդիսանում են Հայաստանի պատմության և մշակույթի կարևոր մաս: Այս ուղղությունների առավելություններից է այն, որ դրանք գտնվում են Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանից ոչ հեռու:
Այս վայրերը այցելելու մի քանի տարբերակ կա․
Ուղևորություն դեպի Ազատի կիրճ
Ազատի ջրամբարը և կիրճը հարմար և հետաքրքիր ուղղություն են հեծանվարշավների համար: Եթե փորձառու հեծանվորդ եք, ապա հաստատ կվայելեք ճամփորդության այս տարբերակը: Ձեզ սպասում են խոչընդոտներով լի արահետներ, հետաքրքիր ու բազմազան երթուղի և գեղեցիկ տեսարաններ:
Այս տարածքում կարող եք իրականացնել նաև կարճատև և թեթև արշավներ՝ այցելել հայտնի Գեղարդի վանքը, Գառնու հեթանոսական տաճարը, այնուհետև իջնել Ազատի կիրճ և սեփական աչքերով տեսնել «Քարերի սիմֆոնիան»:
Մեկ այլ հիանալի տարբերակ կարող է լինել սապբորդինգը, որն այժմ մեծ տարածում է գտնում Հայաստանում: Սապբորդինգով զբաղվելու համար ուղևորվեք Ազատի ջրամբար: Այս ջրամբարը շատ հարմար և գեղեցիկ տարբերակ է այս սպորտաձևի համար:
Սապբորդինգ
Ազատի ջրամբար գնալիս պատրաստ եղեք ձեզ սպասող եղանակային պայմաններին: Քանի որ ջրամբարը գրեթե զերծ է բուսականությունից և ծառերից, շոգ եղանակին արևից թագնվելու տեղ չի լինի: Ուստի, այնտեղ գնալիս ձեզ հետ վերցրեք վրան: Մի մոռացեք նաև արևապաշտպանիչ միջոցների մասին: Ջրամբարի տարացքում խմելու ջրի աղբյուրներ նույնպես չկան, այնպես որ անպայման ձեզ հետ ունեցեք բավարար քանակությամբ ջուր: Եթե ցանկանում եք ժամանակ անցկացնել ջրամբարի մոտ, արեք դա ափից հեռու, քանի որ ափին մոտ հողը փափուկ և ցեխոտ է, նույնիսկ չոր եղանակին: Եվ, իհարկե, մի աղտոտեք ջրամբարի տարացքը:
Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:
Բլոգ Հայաստանի մասին
Կիլիմանջարո. Աֆրիկայի «կտուրին»
Mediamax-ի հարցազրույցը Տիգրան Վարագի հետ
Հայկական լեռնաշխարհի «7 գագաթ» նախագիծ
Տիրինկատար և «Վիշապների հովիտ»
5165-ի սրտում ծնված երազանքի ճանապարհը
Հայաստանի 5 ամենագեղեցիկ գարնանային ուղղությունները
Էվերեստի բազային ճամբար 2023
3000 մետրից այն կողմ՝ Հայաստանի լեռներում
Հայաստանը հնագույն քարտեզներում
Թռիչք օդապարիկով / Բացահայտիր Հայաստանը երկնքից
/in Առանց խորագրի /by armeniangeographicArmenian Geographic-ն առաջարկում է բացահայատել Հայաստանը՝ նոր հորիզոնից:
Թռիչք օդապարիկով
Թռիչքների օրերն ընտրվում են հաշվի առնելով եղանակային պայմաններն ու հաճախորդի հարմարավետությունը: Մասնակցության համար հատուկ պատրաստվածություն անհրաժեշտ չէ: Թռիչքի վայրը ևս կախված է եղանակային պայմաններից, սակայն հիմնական ուղղությունը Գառնին է:
Մեքենայով կհասնենք մեկնարկի կետ, որից հետո մասնակիցները կունենան 30 րոպե տևողությամբ նախապատրաստական ցուցումներ, այնուհետև հրահանգիչը կպատասխանի Ձեր բոլոր հարցերին:
Թռիչքները տևում են 1 ժամ (քամու ուղղությունից կախված՝ կարող է տևել 40-90 րոպե)։ Ծրագրի տևողությունը 4-5 ժամ է՝ արևածագից 1-2 ժամ հետո, մինչև 1000 մ բարձրությամբ:
Գործում են մասնակցության անհատական և խմբային տարբերակներ՝
2 անձ – 250 000 դրամ
3 անձ – 300 000 դրամ
4 անձ – 400 000 դրամ
Արժեքն իր մեջ ներառում է՝
* Անչափահաս երեխաներին պետք է ուղեկցեն ծնողները (մինչև 12 տարեկան 42 500 դրամ)։
* 100 կգ-ը գերազանցող ուղևորների համար գործում է 40 000 դրամ հավելավճար:
Ձեր մասնակցությունը հաստատեք զանգահարելով 043 00 51 65 կամ գրեք մեր ֆեյսբուքյան էջին։
Առաջիկա արշավներ
Արշավ Շամլուղից Ախթալա
Արշավ դեպի Խոսրովի արգելոցի ջրվեժներ
Վերելք Դիմաց լեռ
Արշավ դեպի Գողթանիկի ջրվեժ
Վերելք Պապաքի սար և Մոխրասար
Արշավ դեպի Գութանասար
Վերելք Ապակեքար լեռ
3 գագաթ Քարկատարի լեռներում
Արշավ դեպի Թռչկան ջրվեժ
Ջրվեժաշատ Մեղրի
/in Առանց խորագրի /by armeniangeographicԵռօրյա ճանապարհորդության ընթացքում կտեսնենք բազմաթիվ բնական և պատմական հուշարձաններ:
Խումբն ուղեկցելու է փորձառու արշավական ու ծնունդով մեղրեցի Գագիկ Սարգսյանը։
Օր 1: Երևան – Թաղամիրի կամուրջ – Արաքսի հովիտ – Մեղրի
Վաղ առավոտյան Երևանից ուղևորվում ենք Սյունիք։ Ճանապարհին կունենանք կանգառ Վայքում։ Այնուհետև ուղևորվում ենք Արաքսի ափ։ Կունենանք կանգառ ամենագեղատեսիլ վայրում, որտեղից բացվում է հիանալի տեսարան դեպի Արաքս գետն ու սահմանից այն կողմ գտնվող լեռնաշխարհը։ Հասնելով Մեղրի սկզբում կբարձրանանք բերդ, որն իր ճարտարապետական մտահղացմամբ եզակի է հայկական ամրոցաշինության մեջ։ Բերդը պարսպապատեր չունի, դրանց փոխարինել են լեռնաշղթայի թեք կողերը: Կզբոսնենք Մեղրու կոլորիտային հին թաղամասերով: Կայցելենք Մեծ Թաղի և Փոքր Թաղի եկեղեցիները։
Արաքսի հովիտը
Գիշերակացը Լիճք գյուղում։ Մնալու ենք խմբի ուղեկցորդ Գագիկ Սարգսյանի պապական տանը։
Լիճքի տունը
Օր 2։ Սրտեր ջրվեժ
Առավոտյան կսկսենք արշավը դեպի Լիճքի շրջակայքում գտնվող ամենաբարձր ու գեղեցիկ ջրվեժներից մեկը՝ Սրտեր ջրվեժ։
Սրտեր ջրվեժը
Օրվա երկրորդ կեսին կվերադառնանք Լիճք գյուղ, կծանոթանանք գյուղին և կիրականացնենք թեթև արշավ Մեղրի գետի հոսանքն ի վեր: Կտեսնենք գետի վրա գտնվող ջրվեժները։ Երեկոյան վերադառնում ենք Լիճք։
Լիճքի ջրվեժներ – Մեղրիի հրաշալիքները
Օր 3: Լիճքի ջրվեժներ
Առավոտյան կիրականացնենք քայլարշավ Այրիջուր (Զվարագետ) գետի կիրճով դեպի Լիճքի ջրվեժների կասկադ: Այս գեղատեսիլ կիրճում իրար են հաջորդում մեկը մյուսից գեղեցիկ ջրվեժները:
Լիճքի ջրվեժներ
Մնալու ենք գյուղական տանը՝ քնապարկերով:
Մասնակիցներն իրենց հետ պետք է ունենան՝
Աման, գդալ, պատառաքաղ, բաժակ
Քնապարկ
Ներքնակ (կարեմատ)
Ուսապարկ
Ձեռնափայտեր
Ջուր
Դեղատուփ
Արևային ակնոց
Գլխարկ (արևապաշտպան և ձմեռային)
Տաք հագուստ
Լապտեր
Անձրևապաշտպան թիկնոց
Սնունդ
Հագուստը պետք է լինի շարժումը չկաշկանդող, սպորտային: Կոշիկները՝ հաստ տակացուով (նախատեսված քայլքի համար):
Մեր արշավներին կարող են մասնակցել միայն 18-55 տարեկան միջին ֆիզիկական տվյալներ ունեցող անձինք, ովքեր չունեն առողջական խնդիրներ։
Հանդիպման վայրը` Սարյանի պուրակ (Մարտիրոս Սարյանի արձանի մոտ)
Հանդիպման ժամը`6։30
Մասնակցության արժեքը` 33 000 դրամ
Արժեքի մեջ ներառված է՝
Տրանսպորտ
Ուղեկցորդի ծառայություն
Ինչպե՞ս գրանցվել՝
Քայլ 1։ Զանգահարել 043 00 5165 (Viva cell) հեռախոսահամարով կամ գրեք Armenian Geographic ֆեյսբուքյան էջին
Քայլ 2։ Մեր հետ առաջին անգամ արշավի մասնակցելու դեպքում պետք է անցնել հետևյալ հղումով և լրացնել տեղեկացված համաձայնությունը
Քայլ 3։ Կատարել փոխանցում ներքոնշյալ հաշվեհամարին։
Ստացող՝ ԱՐՄՋԵՈ ՍՊԸ (InecoBank)
Բանկային հաշիվ 2052 0222 1888 1001
Քարտային հաշիվ 2052 0222 1888 7001
ArCa: 4578 9100 0000 7199
Փոխանցումը կատարելիս անպայման նշեք Ձեր անուն-ազգանունը կամ հեռախոսահամարը և արշավի ուղղությունը։
Քայլ 4։ Վճարումը կատարելուց հետո անդորրագիրն ուղարկեք մեր էջին։
Գրանցումը համարվում է հաստատված վճարման անդորրագիրը մեր ֆեյսբուքյան էջին ուղարկելուց հետո։
Գրանցվելուց հետո կարող եք հրաժարվել արշավից 48 ժամ առաջ։ Վերջին պահին հրաժարվողի գումարը վերադարձի ենթակա չէ։
ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ
Խնդրում ենք առնվազն 10 րոպե շուտ լինել հանդիպման վայրում։ Ուշանալու և դրա պատճառով արշավը բաց թողնելու դեպքում գումարը ետ չի վերադարձվում։
Առաջիկա արշավներ
Արշավ Շամլուղից Ախթալա
Արշավ դեպի Խոսրովի արգելոցի ջրվեժներ
Վերելք Դիմաց լեռ
Արշավ դեպի Գողթանիկի ջրվեժ
Վերելք Պապաքի սար և Մոխրասար
Արշավ դեպի Գութանասար
Վերելք Ապակեքար լեռ
3 գագաթ Քարկատարի լեռներում
Արշավ դեպի Թռչկան ջրվեժ
Շարայի լեռ
/in Մեր արշավները /by armeniangeographicՇարայի լեռ կամ Սուրբ Հովհաննես լեռնագագաթը գտնվում է Հայաստանի Շիրակի մարզում, Արագածի ու Փամբակի լեռնաշղթայի միջև։ Բարձրությունը 2475 մ է, հիմքի շրջագիծը՝ մոտ 5 կմ։ Կազմված է անթրոպոգենի լավաներից, խարամներից, ջրասառցադաշտային նստվածքներից։ Լանդշաֆտը լեռնատափաստանային է։
Լեռան անվանումը, ըստ ավանդության, կապված է Շիրակի անվանադիր տիրակալ Շարայի անվան հետ։
Լուսանկարները՝ Հրաչուհի Այվազյանի
Ճանապարհորդական բլոգ
Կիլիմանջարո. Աֆրիկայի «կտուրին»
Mediamax-ի հարցազրույցը Տիգրան Վարագի հետ
Հայկական լեռնաշխարհի «7 գագաթ» նախագիծ
Տիրինկատար և «Վիշապների հովիտ»
5165-ի սրտում ծնված երազանքի ճանապարհը
Հայաստանի 5 ամենագեղեցիկ գարնանային ուղղությունները
Էվերեստի բազային ճամբար 2023
3000 մետրից այն կողմ՝ Հայաստանի լեռներում
Հայաստանը հնագույն քարտեզներում
Պահակասար լեռ
/in Մեր արշավները /by armeniangeographicՊահակասար լեռ
Պահակասարը գտնվում է Վայոց ձորի մարզի Հերհեր գյուղից 3 կմ հարավ-արևելք։ Բարձրությունը 2004 մետր է։ Գագաթնամերձ հատվածը հեռվից նման է իրար կպած երեք ժայռի այդ պատճառով էլ տեղացիներն այն նաև «Երեք քար» են անվանում։
Գագաթնամերձ հատվածը ժայռոտ է։ Գագաթ հասնելու համար պահանջվում է որոշակի ժայռամագլցման ջանքեր։
Չիքի վանք
Պահակասարի վերելքի ճանապարհին կարելի է տեսնել նաև Չիքի վանքը։ Պետք է ընդամենը մի փոքր շեղվել հիմնական ճանապարհից։
Պահակասար լեռ
Լուսանկարները՝ Անի Բաղդասարյանի
Մեր արշավները
Շիկաքար լեռ / Կոշաբերդի ամրոց
Երանոսի լեռներ / «Սֆինքս»
Օրիսաբա․ «7 հրաբուխ» նախագիծ
Անդոկ լեռ
Կապուտան (Գոգի) լիճ
Ամպասար
Գոմբակ լեռ
Կայեն լեռ
Չախալաբերդ
Թեժքար լեռ
/in Լեռնագրություն, Մեր արշավները /by armeniangeographicԹեժքար լեռը գտնվում է Արարատի մարզում՝ Լանջառ և Արածոգետ գետերի միջև, Տիգրանաշեն գյուղի հարևանությամբ։ Բարձրությունը 1735 մետր է։ Լեռան գագաթից բացվում է տեսարան դեպի Արարատյան դաշտը, Արմաշի լճերը, Մեծ և Փոքր Մասիսները, Ուրծի լեռները։ Գագաթից երևում է նաև ադրբեջանական Սադարակ գյուղը, որը գտնվում է Նախիջևանում։
Թեժքար լեռն արևելքից եզրավորված է Արածոգետի կիրճով, որն ավելի հայտնի է Դժոխքի ձոր անվամբ։
Արշավներ Հայաստանում
Շիկաքար լեռ / Կոշաբերդի ամրոց
Երանոսի լեռներ / «Սֆինքս»
Օրիսաբա․ «7 հրաբուխ» նախագիծ
Անդոկ լեռ
Կապուտան (Գոգի) լիճ
Ամպասար
Գոմբակ լեռ
Կայեն լեռ
Չախալաբերդ
Թռիչք պարապլանով
/in Առանց խորագրի /by armeniangeographicԹռիչքների օրերը որոշում ենք հաշվի առնելով եղանակային պայմաններն ու հաճախորդի հարմարավետությունը: Մասնակցության համար հատուկ պատրաստվածություն և գիտելիքներ անհրաժեշտ չեն, քանի որ պարապլանով թռիչքներն իրականացնում են մեր փորձառու օդաչուները: Թռիչքի վայրը որոշվում է հաշվի առնելով եղանակային պայմանները։
Թռիչք պարապլանով
Շարժիչով պարապլանով հիմնականում թռիչքների մեկնում ենք լուսադեմին՝ առավոտյան 03:00-04:30 ամռանը, 05:00-07:00 ձմռանը ընկած ժամանակահատվածում եւ վերադառնում մինչեւ 12:00 (մեծ խմբերի դեպքում ժամը փոփոխվում է):
Առանց շարժիչ տարբերակի դեպքում շարժվում ենք 08:00-14:00 ընկած ժամանակահատվածում եւ վերադառնում՝ 5-9 ժամ անց:
Արժեքը՝
Թռիչքն իրականացվում է շարժիչով պարապլանով հարթավայրային տեղանքից
Թռիչքն իրականացվում է թե՛ շարժիչով, թե՛ առանց շարժիչ պարապլանով, երկրորդ դեպքում՝ մեկնարկը սարի վրայից մի փոքր վազքով է։
Արժեքն իր մեջ ներառում է՝
Արժեքը չի ներառում՝
Ձեր մասնակցությունը հաստատեք զանգահարելով 043 00 51 65 կամ գրեք մեր ֆեյսբուքյան էջին
Առաջիկա արշավներ
Արշավ Շամլուղից Ախթալա
Արշավ դեպի Խոսրովի արգելոցի ջրվեժներ
Վերելք Դիմաց լեռ
Արշավ դեպի Գողթանիկի ջրվեժ
Վերելք Պապաքի սար և Մոխրասար
Արշավ դեպի Գութանասար
Վերելք Ապակեքար լեռ
3 գագաթ Քարկատարի լեռներում
Արշավ դեպի Թռչկան ջրվեժ
Արկածային զբոսաշրջությունը նոր սահմաններով
/in Բլոգ /by armeniangeographicԿանդրադառնամ միայն ներքին ու ներգնա արկածային տուրիզմին։ Ստիպված եմ այսուհետ առանձնացնել ՀՀ-ն ու Արցախը, քանի որ ինքնախաբեություն կլնի պատերազմից հետո դիտարկել ՀՀ-Արցախ զբոսաշրջությունը, որպես մեկ միավոր։
Փորձենք մի պահ մոռանալ համավարակով պայմանավորված զբոսաշրջային ճգնաժամը և դիտարկենք իրավիճակը բաց սահմաններով։
Ներգնա տուրիզմն Արցախում
Արցախում ներգնա տուրիզմի մասին այս պահին խոսք լինել չի կարող՝ մի պարզ պատճառով, որ ՀՀ և ՌԴ քաղաքացիներից բացի մյուսների համար մուտքն արգելված է, իսկ թույտվություն ստանալու համար պետք է դիմել ԱՀ ներկայացուցչություն, որն էլ իր հերթին պետք է դիմի ռուս խաղաղապահներին։ Հարցման պատասխանը տևում է մի քանի օր և մեծամասամբ մերժվում է։ Այլ իրավիճակ կարող է լինել եթե ՌԴ-ն Արցախի յուրացման քաղաքականություն սկսի վարել և իր քաղաքացիներին կոչ անի այցելել Արցախ։ Այդ ժամանակ միգուցե ստացվի Ղրիմի պատմության պես մի բան։ Երբ ռուսաստանցիներն իրենց լուման էին ներդնում Ղրիմի զարգացման հարցում և այցելում էին տեսնելու իրենց կայսրությանն ավելացված տարածքները։ Բայց դրա մասին խոսելը դեռ շատ շուտ է, մանավանդ, որ գուցե ՌԴ-ն նման պլաններ չունի։
ՀՀ ներգնա արշավային տուրիզմը
Հիմա տեսնենք ինչ փոփոխություններ են եղել ՀՀ ներգնա արշավային տուրիզմում։ Հայաստանի Հանրապետությունում էական փոփոխություններ կարելի է ասել չկան։ ՀՀ-ն այն երկիրը չէ, որտեղ զբոսաշրջիկները գալիս են ամեն տարի հանգստանալու։ Մեր երկիր այցելում են հիմնականում ճանաչողական նպատակով, միջինում անցկացնում են 7-10 օր։ Այն ինչ ունենք 7-10 օրում ցույց տալու համար մնացել է գրեթե անփոփոխ։ Չնայած նրան, որ օրինակ, Իշխանասարը շատ տեսարժան էր, միևնույն է, կարճ ժամանակով Հայաստանում գտնվող զբոսաշրջիկին ավելի գրավիչ էր առաջարկել բարձրանալ Արագած, Աժդահակ ու Խուստուփ, քան Իշխանասար, Սառցալի ու Ծարասար։
Ներգնա արշավային տուրիզմի ամենամեծ կորուստը Ուխտասարն էր։ Ներկա իրավիճակում կարծես թույտվությամբ հնարավոր է լինելու բարձրանալ Ծղուկի լճի մոտ ու տեսնել ժայռապատկերները, բայց սահմանն անցնում է բարձր սարերով (Ծղուկ, Թրասար) և լեռներ բարձրանալը վտանգավոր կլինի։ Հաշվի առնելով Հայաստանում թույլտվություն ստանալու բյուրոկրատական համակարգը, դժվար թե տուրիստական գործակալություններն իրենց փաթեթների մեջ ներառեն սահմանամերձ Ուխտասարը և շաբաթներով սպասեն պատասխանի։
Ուխտասար / Սյունիքի բարձրավանդակ
Ներքին տուրիզմը Հայաստանում
Հիմա անցնենք գլխավորին՝ ՀՀ ներքին արշավային տուրիզմին։ Նոր սահմաններից ամենաշատը տուժել է ներքին տուրիզմը։ Հայաստանի զբոսաշրջային ոլորտն այժմ անցման փուլում է՝ պատմական հուշարձաններից դեպի բնության հուշարձաններ։ Գնալով ավելի է զարգանում արշավային տուրիզմը։ Այն մարդիկ, ովքեր արդեն բարձրացել են Հայաստանի հայտնի լեռները՝ Հատիս, Արա լեռ, Արտանիշ, Արագած, Աժդահակ, Խուստուփ, ուզում են նոր հորիզոններ բացել իրենց առաջ։ Հենց ամենաչուսումնասիրված երթուղիներն էլ ամենաշատն են գրավում տեղացիներին։ Մեր ամենաքիչ այցելող լեռները վերջին տարիներին շատ ակտիվ գովազդում էինք ու վրանային ճամբարներ կազմակերպում բարձրալեռնային գոտում, նպատակ ունենալով դարձնել գրավիչ տեղացիների համար։ Ցավոք այդ լեռներն այժմ դարձան սահմամամերձ, և ՀՀ-Ադրբեջան սահմանն անցնում է բարձր գագաթներով։
Կորցրած արշավային երթուղիները
Հիմա թվարկեմ հյուսիսից հարավ, թե որ երթուղիները կորցրեցին զարգանալու հնարավորությունը 44 օրյա պատերազմից հետո։ Վարդենիսից արևելք գտնվում է Վարդենիսի լեռնաշղթան, որն ունի 3000 մետրից բարձր գագաթներ։ Լեռնային տուրիզմով զբաղվողները գիտեն, թե ինչ առավելություն ունեն 3000-ից բարձր լեռները։ Այս բարձրության կլիման ու բնությունը յուրահատուկ են, դրանք չես հանդիպի ցածր լեռներում։ Ավելի հայտնի լեռներից են Կատարաժայռը, Մոխրասարը, Գոմքը, Ծարասարն ու Հարավային Ծարասարը։
Ծարասար / Արևելյան Սևանի լեռնաշղթա
Վարդենիսի լեռներից սահմանային դարձան Սանդուխտասարը, Փորակը, Դիվասարը։ Ալ լճերն ամբողջությամբ անցան Ադրբեջանին։
Սանդուխտասար
Զանգեզուրի լեռներում նույնպես սահմանն անցնում է բարձրալեռնային գոտով։ Ջերմուկի սարերից Սառցալին դարձավ սահմանային։ Սառցալիի ժայռապատկերները մեր կողմում են, որոնք հավանաբար հնարավոր կլինի տեսնել սահմանապահների հատուկ թույտվությամբ։
Սառցալիի ժայռապատկերները
Սյունիքի բարձրավանդակը կիսվեց երկու մասի։ Այն հատկապես մեծ հետաքրքրություն էր ներկայացնում երկար քայլարշավների (trekking) սիրահարների համար։ Այլևս չենք կարող ազատ քայլել Թրասարով ու Ծղուկով ու վայելել նմանը չունեցող գույներով ու տեսարաններով։
Վերելք Ծղուկ լեռ
Սյունիքի բարձրավանդակի մյուս հսկան Մեծ Իշխանասարն է։ Սահմանն անցնում է Մեծ Իշխանասար-Փոքր Իշխանասար գագաթներով։
Սև լիճն ու Սագի լիճը Իշխանասարից
Այլևս չենք կարող վրանային ճամբար իրականացնել Սև լճի ափին, քանի որ լճի շուրջ ստեղծված իրավիճակը դեռ հանգուցալուծված չէ։
Մեր վրանային ճամբարը Սև լճի ափին
Իշխանասարից ավելի հարավ ձգվող սահմանագծի վրա չունենք լեռնային երթուղիներ։
Այժմ անդրադառնանք ՀՀ-Արցախ ներքին տուրիզմին։ Արցախն այժմ կղզու պես բոլոր կողմերից շրջապատված է Ադրբեջանով։ Պատերազմից հետո ամենամեծ հարվածն էր ՀՀ-Արցախ ցամաքային կապի կորուստը։ Նախկինում դեպի Արցախ տանող մոտ 10 ճանապարհներից հիմնականում օգտագործվում էին երկու ասֆալտապատ ճանապարհները՝ Գորիս- Ստեփանակերտ և Վարդենիս-Դրմբոն։ Արցախի Շահումյանի և Քաշաթաղի շրջանների կորստով կորցրեցինք արկածային տուրիզմի ճյուղերից մեկը՝ արտաճանապարհային արշավները։
Վարդենիս – Դրմբոն ճանապարհին
Արտաճանապարհային մեքենաներով (Off-road) Արցախ գնալը շատ հեռանկարային առաջարկ էր։ Վերջին տարիներին հաճախ էինք off-road արշավներ կազմակերպում դեպի Արցախի ամենաչբացահայտված անկյունները։ Օրինակ Ծռասար (3616 մ) բարձրանալու համար այլ տարբերակ չկար, բացի արտաճանապարհային մեքենաներից։
Սարսանգի ջրամբար
Ծռասարից բացի կորցրեցինք Արցախի լեռնաշղթայի բնական ու պատմական հուշարձաններով շրջապատված ամենագեղեցիկ լեռները՝ Մեծ Քիրսը, Տողասարը, Դիզափայտը, Ամուտեղը, Թովմասարը։
Մեծ Քիրս լեռ / Արցախի սեղմված բռունցքը
Արցախի լեռների գեղեցկուհին՝ Կուսանաց լեռը դարձավ սահմանային Արցախի Ասկերանի շրջանի և Ադրբեջանի Քելբաջարի շրջանի միջև։
Կուսանաց լեռ / Արցախ
Հեղինակ՝ Տիգրան Վարագ
Լուսանկարները՝ Սիփան Գրիգի, Անի Բաղդասարյանի, Հրաչուհի Այվազյանի, Հրաչ Արա-Իվանյանի, Տիգրան Վարագի, Անուշավան Գրիգորյանի, Աղասի Մարտիրոսյանի և Լուսինե Աղաբեկյանի
Առաջիկա արշավներ
Արշավ Շամլուղից Ախթալա
Արշավ դեպի Խոսրովի արգելոցի ջրվեժներ
Վերելք Դիմաց լեռ
Արշավ դեպի Գողթանիկի ջրվեժ
Վերելք Պապաքի սար և Մոխրասար
Արշավ դեպի Գութանասար
Վերելք Ապակեքար լեռ
3 գագաթ Քարկատարի լեռներում
Արշավ դեպի Թռչկան ջրվեժ
Տողասար լեռ
/in Հայկական լեռնաշխարհ, Մեր արշավները /by armeniangeographicՀադրութի շրջանն այժմ ամբողջությամբ օկուպացված է Ադրբեջանի կողմից։
Տողասար լեռ
Արշավներ Հայաստանում
Շիկաքար լեռ / Կոշաբերդի ամրոց
Երանոսի լեռներ / «Սֆինքս»
Օրիսաբա․ «7 հրաբուխ» նախագիծ
Անդոկ լեռ
Կապուտան (Գոգի) լիճ
Ամպասար
Գոմբակ լեռ
Կայեն լեռ
Չախալաբերդ
Աստղաշենի գաղտնիքները
/in Բլոգ /by armeniangeographicՄիլիոնավոր տարիներ առաջ այստեղ է եղել հնագույն Թետիս օվկիանոսը: Ժամանակի ընթացքում՝ երկրակեղևի բարձրացման արդյունքում օվկիանոսը սկսել է հետ քաշվել և գոյացել են ցամաքային տարածքներ։ Օվկիանոսի հսկա բնակիչները ջրային տարածքի փոքրացման հետևանքով սկսել են հարմարվել նոր պայմաններին և, հետևաբար, փոքրացել են։
Հետագայում այդ կենդանիների բրածո մնացորդները կուտակվել են և ծածկվել ցամաքային նստվածքներով։
Աստղաշենի աստղերը
Աստղաշենի հայտնի «աստղերը» ամենևին էլ ծովաստղեր չեն, ինչպես շատերն են կարծում․ փոքրիկ բրածոները ծովաշուշաններ են եղել, որոնք ոչ մի կապ չունեն բույսի հետ։ Սրանք փոքրիկ կենդանիներ են, որոնք միայն արտաքինից են նման ջրաշուշան բույսին։
Աստղակերպ բրածոներից բացի այստեղ հնարավոր է գտնել շատ այլ բրածոներ՝ նումուլիտներ, գաստրոպոդներ (փորոտանիներ), ամոնիտներ (գլխոտանիներ), խեցիներ, կան նաև կլոր քարացուկներ՝ տեսքով նման ծովային ոզնիների, որոնք ապրել են մոտավորապես 150 մլն տարի առաջ։
Աստղաշեն
Աստղաշենի աստղերի հետ կապված տեղի բնակիչները մի գեղեցիկ առասպել ունեն, որտեղ ասվում է, որ հորդառատ անձրևից առաջացած հեղեղից հետո գետինը լցված է լինում աստղերով՝ ասես անձրևի հետ դրանք երկնքից թափվում են երկրի վրա։
Աստղաշեն կատարած մեր այցի ընթացքում փորձեցինք մի քանի բրածո գտնել, սակայն պարզվեց, որ դա այդքան էլ հեշտ չէ։ Ժամանակի ընթացքում մարդիկ սրբել-տարել են այն, ինչ կարողացել են գտնել և այժմ այդ տարածքում դժվարությամբ է հնարավոր որևէ նմուշ գտնել։
Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:
Արշավներ Հայաստանում
Շիկաքար լեռ / Կոշաբերդի ամրոց
Երանոսի լեռներ / «Սֆինքս»
Օրիսաբա․ «7 հրաբուխ» նախագիծ
Անդոկ լեռ
Կապուտան (Գոգի) լիճ
Ամպասար
Գոմբակ լեռ
Կայեն լեռ
Չախալաբերդ