Շատ հետազոտություններ ցույց են տվել, որ արշավն օրգանիզմում բարձրացնում է սերոտոնինի և ադրենալինի չափաբաժինը, որը նպաստում է դրական մտածողության զարգացմանը: Ընտանեկան ավանդույթների մեջ պետք է լինի նաև ամսական առնվազն մեկ ընտանեկան արշավի իրականացումը: Քանզի երեխաները սիրում են արկածներ և նոր բացահայտումներ և սա ևս մեկ առիթ է ժամանակ անցկացնել ընտանիքի անդամների հետ: Հատկապես երեխաների համար ողջ կյանքի հիշողություն է մնալու ծնողի հետ բնության մեջ քայլելն ու որոշ դժվարություններ հաղթահարելը։

Ընտանիքի անդամների նախասիրություններից կախված կարող են տարբեր լինել ընտանեկան արշավների կազմակերպման ձևերը։ Ցանկալի է սկսել մեկօրյա արշավներից։

Ճիշտ երթուղու ընտրությունն ու մշակումը

Անկախ արշավի տևողությունից և բնույթից անհրաժեշտ է մանրակրկիտ պատրաստվել դրան։

Տարբեր տարիքի և սեռի մարդկանց համար կազմակերպված արշավները պետք է ունենան մեկ ընդհանուր նպատակաուղվածություն:

Որքան լավ է մշակված երթուղին և նրա շարժման գրաֆիկը՝ ճշտված են հանգստի, գիշերակացի, դադարների վայրերը, շարժման տեմպը, դժվարին հատվածների հաղթահարման ձևերը, այնքան հեշտ կլուծվեն բոլոր խնդիրները։

Ընտանեկան արշավների ժամանակ կարևոր է նաև պահեստային երթուղին ունենալը։ Քանի որ բնության գրկում պատահարի, եղանակի կտրուկ փոփոխության կամ սննդամթերք ձեռք բերելու համար մասնակիցները հնարավորություն կունենան ընտրել ամենակարճ երթուղին մոտակա բնակավայր հասնելու համար։ Ինչպես նաև երթուղու փոփոխությունը երեխաների մեջ անմիջապես վերացնում է հոգնածությունը և բարձրացնում նրանց տրամադրությունը։

Արշավի ժամանակ կարևոր է նաև հանգստի և դադարի ճիշտ կազմակերպումը։ Դադարները պետք է կազմակերպել այն վայրերում, որտեղ կան գեղեցիկ բնապատկերներ։ Դադարների ժամանակ նաև հնարավոր է ինչ-որ գրառումներ կատարել տեղանքի վերաբերյալ, նկարել և ուսումնասիրել տեղանքը։

Դադարների հաճախականությունը կախված է մասնակիցների տարիքից և ֆիզիկական պատրաստվածությունից։ Բնական արգելքների հաղթահարումը ընտանիքի մի անդամի համար կարող է լինել հեշտ, մյուսի համար դժվար: Արշավին ճիշտ նախապատրաստվելն ու երթուղու ընտրությունն ինչպես ասում են արդեն գործի կեսն է։

Արշավային հանդերձանք

Ընտանեկան արշավ իրականացնելիս մասնակիցների ուշադրության կենտրոնում պետք է լինի հանդերձանքի և գույքի ընտրությունը, քանի որ այն նպաստում է արշավի ճիշտ կազմակերպմանը։

Անհրաժեշտ է ճիշտ ընտրել գույք և հանդերձանք, որպեսզի ավելորդ իրերը չխանգարեն արշավի բնականոն ընթացքին։ Ընտանեկան արշավի դեպքում յուրաքանչյուր անդամ պետք է ունենա լրացուցիչ համազգեստ և անջրանցիկ թիկնոց՝ որը կպաշտպանի անձրևից և քամուց։ Բարձր լեռնային շրջաններում արշավների ժամանակ գիշերվա և ցերեկվա ջերմաստիճանների միջին տատանումը բարձր է և ճիշտ ընտրված հանդերձանքից է կախված մասնակիցների հարմարավետությունը։

Դեռահասների օրգանիզմը նման տատանումների հանդեպ ավելի զգայուն է  ուստի արշավի առաջին օրերին՝ ցերեկը արևահարությունից խուսափելու համար հարկավոր է հագնել ունենալ երկարաթև վերնաշապիկ,  արևապաշտպան գլխարկ, մուգ ակնոց և այլ պարագաներ։

Պետք է կատարել գույքի և հանդերձանքի և սննդի ճիշտ բաշխում, որովհետև յուրաքանչյուր սեռի և տարիքի մասնակցի համար սահմանված է ուսապարկի համապատասխան կշիռ։

Արշավն ու երեխաները

Երեխաների դաստիարակության գործում շատ կարևոր է սիրո սերմանումը դեպի բնությունը, գյուղը և այնտեղ ապրող մարդը։

Վաղ տարիքում արշավը երեխայի մոտ առաջացնում է հետաքրքրություն բնության, այնտեղ կատարվող երևույթների և բազմաթիվ արարածների հանդեպ: Եվ եթե երեխան արշավի ժամանակ հետաքրքրություն է ցուցաբերում դեպի ինչ-որ առարկա, ապա ցանկալի է, որ ծնողները երեխայի հետ միասին դիտարկեն և ուսումնասիրեն այն:

Բացի այդ երեխային պետք է անընդհատ ոգեշնչել՝ ասելով, թե ինչքան լավ և արագ է նա քայլում, անգամ եթե դա այդպես չէ: Հատկապես, երբ երեխան առաջին անգամ է արշավի մասնակցում, պետք է ամեն կերպ խրախուսել նրան:

Երեխային ընտանեկան արշավի նախապատրաստելը պետք է սկսվի քայլքի ճիշտ ուսուցումից։ Սովորաբար քայլքը հարթ տարածություններում պետք է սկսել դանդաղ, համաչափ և ազատ՝ առանց մկանային լարվածության։

Ճիշտ քայլքը արշավականին չի հոգնեցնի։ Քայլքին բնորոշ և առողջարար հատկությունը նրա մեջ է, որ մարմինը հաջորդաբար մեկ ոտքից մյուսին է հենվում երբեք չկտրվելով գետնից:

Հայաստանում ընտանեկան արշավ կազմակերպելու համար անհրաժեշտ է քաջատեղյակ լինել երթուղիներին։ Քանի որ սխալ երթուղու ընտրությունը կամ արշավի ոչ ցանկալի ընթացքը կարող են հիասթափություն առաջացնել երեխաների և խմբի սկսնակ անդամների մոտ: Նման ռիսկերից խուսափելու համար ցանկալի է դիմել մասնագետի, ով տեղյակ է մանրամասներին կամ պարզապես արշավ իրականացնել փորձառու խմբի հետ:

Ընտանեկան արշավները հրաշալի տարբերակ են առօրյա հոգսերից կտրվելու, բնությանը մոտ լինելու և միևնույն ժամանակ ընտանիքի կողքին հանգիստը վայելելու համար: Իսկ Հայաստանն էլ իր լեռներով և բնությամբ բարենպաստ պայմաններ է ստեղծում ընտանեկան անվտանգ արշավներ իրականացնելու համար:

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Բլոգ Հայաստանի մասին

Դեպի Բլդանի ձոր տանող մեր արշավային երթուղին սկսվում է Լոռու մարզի Մարգահովիտ գյուղից։ Անցնելով Մարգավետի լեռները մտնում ենք Բլդանի ձոր և ավարտում քայլարշավը Ջուխտակ վանքի մոտ: Ճանապարհն անցնում է «Դիլիջան ազգային պարկի» անտառներով: Երթուղու ընդհանուր երկարությունը 15 կմ է:

Բլդան գետ

Բլդան գետը սկսվում է Բովաքարի լեռների հարավային լանջերից և ձգվում դեպի Դիլիջան։ Հանդիսանում է Աղստև գետի ձախ վտակը։ Գետահովիտն ունի ռեկրեացիոն մեծ նշանակություն։ Բլդանի հովտում են գտնվում «Դիլիջան» հանքային ջրերի աղբյուրները, առողջարաններ և մարզաառողջարանային համալիրներ։

Լուսանկարները ՝ Հրաչուհի Այվազյանի և Անահիտ Կարապետյանի

Արշավներ և Լեռնագնացություն Հայաստանում

Արարատ լեռը հայտնի է բոլորին: Աստվածաշնչի համաձայն՝ հենց այստեղ է հանգրվանել Նոյյան տապանը: Լեռան բարձրությունը 5165 մ է, և այն Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր կետն է: Այստեղ ես կաշխատեմ ոչ միայն պատմել, թե ինչպես բարձրացանք Արարատի գագաթ, այլև կկսիվեմ խորհուրդներով՝ ինչպես բարձունքը նվաճել ինքնուրույն:

 

Վերելքի նախապատրաստություն

Ֆիզիկական պատրաստվածություն

Մեր խմբի 18 անդամներից միայն 14-ը հասան գագաթ: Մյուսները չկարողացան դժվարությունները հաղթահարել հենց ֆիզիկական պատրաստվածության պատճառով: Ուստի այս կետին անհրաժեշտ է առանձնակի ուշադրություն դարձնել: Բարձունքը հաղթահարելու համար պետք չէ լինել պրոֆեսիոնալ վազորդ. պետք է լավ մարզավիճակ և հստակ նպատակադրում:

Եթե դուք 5 կմ-ը վազում եք 25 րոպեից շուտ, ապա այս կետը կարող եք բաց թողնել: Ինձ, որպես ЯрФин-ի (Ռազմաֆինանսական ակադեմիա) շրջանավարտ, ԲՈՒՀ-ն ավարտելուց 7 տարի հետո պահանջվեց երկշաբաթյա վազք՝ մարզավիճակս վերականգնելու համար: Տարիքն առանձնապես կապ չունի, եթե ճնշման խնդիր չունեք: Բայց եթե նույնիսկ խնդիր լինի՝ դեղահաբը կօգնի:

Ինչպե՞ս համոզվել, որ ֆիզիկապես պատրաստ եք

Լավագույն միջոցն այլ՝ նմանատիպ բարդությամբ, բայց ավել ցածր գագաթի նվաճումն է: Մեզ այդպիսին հանդիսացավ Արագածը՝ ՀՀ ամենաբարձր գագաթը: Այն 4 գագաթ ունի. ամենաբարձրը հյուսիսայինն է՝ 4090 մ: Արևմտյան գագաթի բարձրությունը 4007 մ է, արևելյանինը՝ 3916, հարավայինինը՝ 3879 մ:

Եղանակին հարմարվելու նպատակով մենք առաջին օրը բարձրացանք Հարավային գագաթ, իսկ հաջորդ օրը վաղ առավոտյան սկսեցինք վերելքը դեպի Հյուսիսային գագաթ: Այն կարելի է հաղթահարել միայն հրաբխային խառնարանի միջով անցնելով, ինչը վերելքն ավելի է դժվարացնում:

Տեսարան Արագածի գագաթից

Երկրորդ օրը վերադառնալով հիմնական ճամբար՝ կարելի է պնդել, որ Արարատի գագաթ բարձրանալն այդքան էլ բարդ չի լինի:

Հագուստ և կոշիկներ

Եթե բարձրանում եք առաջին անգամ, ապա սկզբի համար հանդերձանքի առումով ամեն ինչ անհասկանալի է թվում: Պարզապես պետք է ըմբռնել, թե ինչի հետ գործ ունեք:

Անհրաժեշտ պարագաների ցանկն ավելի լավ է ճշտեք ձեր գիդից, ոչ թե ընթերցել թեմատիկ կայքեր: Օրինակ՝ 5 հազար մետրից ավելի բարձր գագաթների համար անհրաժեշտ են սրունքակալներ, բայց Արարատի դեպքում դրանց կարիքը չկա: Ձյան շերտն այստեղ հաստ չէ և միայն վերին հատվածում է:

Բացի այդ, պետք է հիշել հագուստի 3 շերտերի մասին: Հիմնական շերտ. սա ջերմային ներքնազգեստն է, որը պետք է հագնել անմիջապես մարմնին: Այն պահպանում է ջերմությունը և անցկացնում է խոնավությունը: Միջին շերտ. ֆլիսից է, որն ավելի լավ է պահում ջերմությունը: Վերին, պաշտպանիչ շերտը կպաշտպանի խոնավությունից ու քամուց:

Իսկ Արարատի գագաթ բարձրանալու համար անհրաժեշտ է.

Փոքրիկ թիկնապայուսակ

Այն միշտ կլինի ձեզ մոտ, նրանում դրվում է ջուրը և այլ անհրաժեշտ իրեր, որոնք կարող են ցանկացած պահի (օրինակ՝ դեղատուփ, թերմոս, սնունդ, զուգարանի թուղթ):

View this post on Instagram

A post shared by Ruslan (@ruslanzorab)

Հանդերձանքը՝ Արարատի 2-րդ ճամբար բարձրանալիս (4100 մ)

Ոտնաման

Առաջնային կարևոր կետերից մեկը, որ պետք է հիշել, լեռը չբարձրանալ չբացված ոտնամանով: Պետք է կրել արդեն փորձված կոշիկներ:

Արարատի գագաթ բարձրանալու համար հետս վերցրել եմ 2 զույգ կոշիկ. թեթև սպորտային և լեռնային: Թեթև սպորտայիններով բարձրացել եմ մինչև 4100 մ, լեռնայինով գրոհել եմ բարձունքը: Այս կապակցությամբ խորհուրդ եմ տալիս գումար չխնայել. ընդամենը 30 հազար դրամով համացանցից գնել եմ ամուր, հուսալի թեթև կոշիկներ, և նրանք ինձ հուսախաբ չեն արել: Լեռնայինների վրա ծախսել եմ մոտ 130 հազար դրամ: Հետս վերցրել էի նաև պահեստային կոշիկներս, որոնք նախատեսված էին Կասբեկի համար (Արարատի համեմատ՝ ավելի բարդ պայմաններ):

 

Քնապարկ

Բոլոր քնապարկերն ունեն ջերմաստիճանի ցուցիչ, որի պարագայում քները հարմարավետ է: Մենք Արարատի գագաթ ենք բարձրացել հուլիսի վերջին, ուստի քնապարկում +5°С-ը քնելու համար հարմար էր: Հիմնական ճամբարում, ինչպես նաև երկրորդում անհրաժեշտ է լինում քնել նրանում, վրանի մեջ: Հավելյալ վերցրել էի զբոսաշրջային գորգ (կարիմատ)՝ քնապարկի տակ դնելու համար, որպեսզի էլ ավելի հարմար լիներ:

 

Ձմեռային գլխարկ

5000 և ավել բարձրությունների համար խորհուրդ է տրվում վերցնել 2 տաք գլխարկ, բայց Արարատի համար 1-ն էլ բավական է՝ իհարկե, եթե բաճկոնն ունի իր կնգուղը:

Գուլպաներ

4 զույգն ինձ բավականացրեց: Երկուսը հագա մինչև 4100 մ-ին հասնելը, 1 տաք զույգը (հատուկ վերելքի համար)՝ բարձունքը գրավելիս, իսկ 4-րդը՝ ցած իջնելիս:

 

Ձեռնոցներ

Հենց սկզբից ձեռնոցով եմ եղել և աշխատել եմ, որպեսզի ամբողջ մարմինս արևից պաշտպանված լինի: Կարևոր է, որ ոչինչ չխոչընդոտի օրգանիզմին՝ սթրեսին դիմակայելու համար, որը սկիզբ է առնում 4000 մ-ից: Առկա նաև արևայրուքի վտանգը: Ես կրում էի ֆլիսային բարակ ձեռնոցներ և տաք ձեռնոցներ՝ ուժեղ քամու դեպքում:

Խորհուրդ չի տրվում բարձունքում ալկոհոլ օգտագործել: Օրգանիզմի համար հավելյալ սթրես մի ստեղծեք, նա առանց դրա էլ աշխատում է առավելագույն հնարավորությամբ:

Թրեքինգային ձողեր

Կարևոր բաղադրիչ է, քանի որ մոտավորապես 30%-ով նվազեցնում են ոտքերի ծանրաբեռնվածությունը և բավականին օգնում են վայրէջքի ժամանակ:

 

Վերնազգեստ

Ինչպես արդեն նշել եմ, հանդերձանքը բաղկացած է 3 շերտից.

—Հիմնական շերտ կամ ջերմաներքնազգեստ: Ձեռքերս արևից պաշտպանելու համար ես ամենասկզբից սովորական սպորտային վերնաշապիկի փոխարեն ջերմաներքնազգեստ էի կրում:
— Միջին շերտ: Այս դեպքում պետք է հագնել ջերմազգեստի վրայից: Այն ինձ պետք է եկել վերելքի 2-րդ օրվանից, երբ ավելի ցուրտ դարձավ: Միջին շերտի համար լավագույն նյութը ֆլիսն է:
— Վերին շերտ կամ բաճկոն: Ինձ հետ վերցրել էի 2 բաճկոն. թեթև բաճկոնը և տաքը՝ քամուց պաշտպանող: Թեթևը երբեմն հագել եմ ջերմազգեստի վրայից, երբ ցրտում էր: Թեթև բաճկոնով սկսել եմ դեպի 4200 մետրից վեր ընկած բարձունքն ընթանալիս, իսկ տաք բաճկոնը հագել էի արդեն 4700 մ-ին հասնելիս՝ թեթև բաճկոնի վրայից, երբ ուժգին քամուց արդեն խիստ ցուրտ էր:

 

Ստորին հանդերձանք

Այստեղ նույնպես երեք շերտ է.

— Հիմնական շերտ կամ ջերմատաբատ. դրանք կրել եմ ամենասկզբից: Չնայած շոգին` շատ հարմար էր, կարևորը՝ արևայրուք չստանալ: Վրայից կարելի է սովորական կիսատաբատ հագնել:
— Միջին շերտ. այն պետք է գալիս միայն բարձունքը գրավելիս: Նյութը՝ նույն ֆլիսն է: Պետք է հագնել հիմնական շերտի վրայից:
— Վերին շերտ. ձմռանը ես հաճակ եմ զբաղվում սնոուբորդինգով և վերին շերտի համար օգտագործում եմ հատուկ դրա համար նախատեսված տաք տաբատը: Կարևորը՝ պաշտպանել քամուց: Պետք է կրել միջին շերտի վրայից:

 

Այլ պարագաներ, որ պետք է վերցնել վերելքի համար. անձրևանոց, սպորտային վերնաշապիկ, լեռնագնացության արևապաշտպան ակնոցներ, վիզը պաշտպանող գլխարկ, արևապաշտպան քսուք՝ մարմնի բաց մասերի և դեմքի համար, ներքնազգեստ, զուգարանի թուղթ, դեղատուփ, սանիտարական սպեղանի, ճակատային լապտեր, հիգիենիկ շրթներկ՝ շուրթերը քամահարվելուց պաշտպանելու համար:

Հավելյալ խորհուրդներ վերելքից առաջ. այստեղ ցանկացած մանրուք կարևոր է: Այսպես, կանգառների ժամանակ սնվելու համար ավելի լավ է վերցնել խնձորներ, ոչ թե քաղցրավենիք: Ճամբարներում լավ են կերակրում, ջուրը նույնպես տրամադրում են:

Վերելքի ծրագիրն այսպիսին էր

Օր 1. Ուղևորություն Երևան – հայ-վրացական սահման – վրաց-թուրքական սահման – Կարս – Անի – Դողուբայազեթ երթուղիով.

Օր 2. Վերելք մինչև 3200 մ, հանգիստ, գիշերակաց.

Օր 3. Վերելք մինչև 4100 մ, հանգիստ, գիշերակաց.

Օր 4. Գրոհ դեպի բարձունք, վայրէջք մինչև ստորոտ, հյուրանոց.

Օր 5. Անհատական. շրջագայություն Արևմտյան Հայաստանում (Վան, Ախթամար).

Օր 6. Վերադարձ Երևան:

Այստեղ պետք է կանգ առնել մի քանի կետերի վրա…

Նյութի շարունակությունը և ամեն օրվա մանրամասն նկարագրությունը կարող եք կարդալ այստեղ:

Արարատվածներ

Գոմսի (Գոմաց, Գոմքի, Կոմսի) Սուրբ Գևորգ վանական համալիրը գտնվում է նախկին հայկական Գոմս գյուղի մոտ՝ Վանա լճի ափին։ Կառուցվել է 905 թ-ին Գագիկ Արծրունու կողմից։ Վանքի տարածքը պարսպապատ է։ Վանականների վկայությամբ այստեղ պահվել է Սուրբ Գևորգի մասունքներն ու գլուխը։ Այդ իսկ պատճառով վանքը հանդիսացել է ուխտավայր։ Կոչվել է նաև Ջոջգլուխ վանք՝ մեծ գլխի վանք։ Վանքը գործել է մինչև 1915 թ-ը։ Այժմ գտնվում է կողոպտված, ավիրված վիճակում։

Լուսանկարները՝ Սիփան Գրիգի, Հրաչուհի Այվազյանի, Գևորգ Հարոյանի և Տիգրան Վարագի

Հայկական լեռնաշխարհ