Գյուղ տանող ճանապարհը, մեղմ ասած, նման չէր մեքենայի ճանապարհի՝ կիսավեր, լքված, անտեր, անսարք… գյուղը ճանապարհի հետևանք է, կամ հակառակը…

Գյուղում մեզ դիմավորեց Գնելը: Գնելի դռան վերևում մի դեղին լույս կար կախված: Լույսը կարծես ձմռան գորշ օրվա անսպասելի արև լիներ, որ կանչում էր դեպի իրեն: Լույսից այն կողմ տունն էր, ուր չկար զարմանալի ոչինչ բացի մթնոլորտից:

Գնելն ուսուցիչ է այնտեղ, որտեղ ուսուցիչների ու դասատուների թիվը նույնն է, որտեղ դասատուն ու աշակերտն իրար հետ գյուղատնտեսական գործեր են անում, իսկ տնայիններն անում են սկայպով:

Առավոտյան բարձրացանք Դիզափայտ: Մեզ ուղեկցեց Գնելը: Նա 100, 200 կամ գուցե 500-րդ անգամ էր բարձրանում լեռան գագաթ: Կատարո վանքի վերականգնման աշխատանքներին ներգրավված է եղել նաև Գնելը: Նրա ջորին էլ առաջին անգամ չէր բարձրանում, երանի չէր առաջին անգամը լիներ: Այս ջորին օրվա մեջ մի քանի անգամ շինանյութ է հանել գագաթ:

Ամեն անգամ, երբ իրեն ձի էր զգում, ներքին ձայնը հուշում էր, որ նա էշ է, որովհետև էշի բեռ էր հանում գագաթ: Այս անգամ վերելքն առանց բեռ էր, ու ջորին չէր հասկանում բարձրանալու իմաստը, քանի որ մենք հետներս ոչինչ չէինք տանում գագաթ: Մենք միայն իջեցնում ենք գագաթներից գագաթներ, որոնցից բաղկացած է մեր կյանքը, որոնք իրար միանալով դառնում են լեռնաշղթա, իսկ բախտավորների մոտ՝ լեռնաշխարհ:

Տիգրան Շահբազյան, 2018

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Բլոգ Հայաստանի մասին

Ամեն տարի փորձում ենք վերելք իրականացնել նաև Արևմտյան Հայաստանում։ Այս անգամ հերթը Արտոսին էր հասել։ Ամռանը չստացվեց, աշնանը չստացվեց, իսկ ձմռանը կարծես թե ամեն բան լավ էր դասավորվում։ Դեռևս նոյեմբերի սկզբին որոշեցինք, ինչ էլ պատահի դեկտեմբերի 15, 16, 17 գնում ենք Արտոսի կանչով։ Գնալիս նկարներ հրապարակեցինք ճանապարհից, որտեղ նշել էինք, թե իբր Կ-2 ենք գնում։ Ինչպես հետո պարզվեց, ոմանք լուրջ էին ընդունել Կ-2 գնալը, բայց ինչպես ասում են՝ միտքը ուժ ունի և ինչպես շատ խմբերի մոտ ձմեռային Կ-2 չի ստացվում, մեզ մոտ էլ ձմեռային Արտոսի վերելքը վերջնակետին չհասավ։ 3300-ից ստիպված էինք հետ վերադառնալ։ Բայց այն, ինչ տեղի ունեցավ այդ 4 օրերի ընթացքում (ըստ պլանավորածի 3 օր պետք է մնայինք), հազար գագաթ արժեր։ Դեկտեմբերի 15-ին ճանապարհ ընկանք։ Արկածները սկսվելու էին «թուրքական» սահմանից, քանի որ նախապես տրանսպորտի համար չէինք պայմանավորվել, ամեն բան պետք է ընթանար ըստ ընթացքի (տաքսի, հասարակական տրանսպորտ)։ Հայ-վրացական սահմանին մի երիտասարդ հայ հետաքրքվեց, թե ուր ենք գնում և առաջարկեց տանել մինչև Կարս։ Ինչպես ցույց տվեց ճամփորդության ընթացքը, պատահական ոչինչ չի լինում և նրան պետք է տեսնեինք։ Երիտասարդը Գյումրեցի Արտյոմն էր, ով արդեն 3 տարի է Ստամբուլում է ապրում։ Երբ իմացավ ուր ենք գնում, ինչ նպատակի համար և 4 աղջիկներով՝ շատ անհանգստացավ։ Բավականին շատ խորհուրդներ տվեց, և որ ամենակարևորն է տվեց թուրքական սիմ քարտ, որն ինտերնետի հասանելիություն էր ապահովում։ Նա շատ բան գիտեր թուրքերի, այնտեղ ապրող քրդերի, նաև հայերի մասին։ Արտյոմը Կարսի օդանավակայանից պետք է Ստամբուլ մեկներ, և մինչ կհասնեինք օդանավակայան, մի լավ սակարկեց տաքսու գումարը, որպեսզի մեզ Կարսից մինչև Գեվաշ հասցնի։

Ճամբար Գեվաշում

Երբ ոգևորված պատմում էինք մեր պլանների մասին, զարմացած մեզ էր նայում։ 21։00 մոտակայքում հասանք Գեվաշ։ Լեռն այդ մթության մեջ մի հսկայի էր նման, որն ասես հպվել էր երկնքին։ Նախապես ուսումնասիրելով տեղանքի քարտեզը, ընտրել էինք բարդ, բայց ձնահոսքի վտանգից հեռու թամքոց։ Հասնելով մեր նշած կետին, որոշեցինք, որ ճիշտ կլինի որևէ մեկի բակում կազմակերպել ճամբար, որպեսզի վերելքից հետո՝ վերադարձին, մեր գույքն ամբողջական գտնենք։ Արտյոմին զանգելու միջոցով տաքսու վարորդին բացատրեցինք, որ տան տիրոջը, որի մոտ կանգնած էինք, տեղեկացնի բակում վրան դնելու մեր ցանկության մասին։ Տան տերերը թուրքեր էին՝ տարեց ամուսիններ։ Վերջիններս սիրով համաձայնեցին, որ մնանք, բայց դեմ էին, որ բակում գիշերենք, ասում էին քյոփակներ կան ինչը մեր իմացածին հակառակ շուն էր նշանակում։ Ինչպես բոլոր դեպքերում, այս անգամ էլ մարդիկ չեն պատկերացնում, թե ինչպես կարող ենք ձմռանը դրսում քնել, ինչքան էլ բացատրում ենք վրանի, քնապարկի և հագուստի տաք լինելու մասին։ Տան տիկինը՝ Նուրջանը, թեյ հյուրասիրեց, ուտելիք մատուցեց։

Իրենք խոսում էին թուրքերեն, մենք հայերեն, մի կերպ փորձում էինք հասկանալ միմյանց։ Ամբողջ ընթացքում աղջիկներով խոսում էինք, որ երբևէ չէինք կարող պատկերացնել, որ թուրքի տանը կարող ենք լինել, ավելին՝ հաց ուտել, ապահով զգալ, շոյվել տան տերերի հոգատարությունից։ Հետո ինչ որ մի մարդ եկավ, բարի ժպիտով ու ինչ որ բան էր խոսում թուրքերեն, որից միայն հասկացանք ժանդարմ և տուրիստ բառերը։ Այդ նախադասություններն ասելիս, ձեռքով շարժում էր անում, որից հասկացանք, որ ասում էր՝ հանգիստ եղեք։ Մենք դա մեկնաբանեցինք այսպես՝ տարածքում ոստիկաններ կան, դուք տուրիստ եք, կարող եք հանգիստ լինել։ Բայց դա այդպես չէր։

Բանակցություններ՝ վերելքից առաջ

Չանցած տաս րոպե, ներս մտան զինված 5 անձինք՝ ժանդարմները (ոստիկանները)։ Սկզբում շատ խիստ դեմքերով էին, հարցնում էին քանի՞ օր ենք Վանում մնացել, ինչու՞ ենք եկել, քանի՞ օր ենք մնալու, հետո մի տաս անգամ անձնագրերը ու վիզայի թղթերը նայեցին, հարցրեցին՝ ո՞նց ենք հասել Գեվաշ ու այդ ընթացքում նաև հեռախոսով էին զանգեր լինում ու նույնը նաև զանգողներին էինք բացատրում (իհարկե անգլերենով)։ Երբ իմացան, որ Արտոսն ենք ուզում բարձրանալ, ամեն ինչ ավելի խառնվեց։ Ասացին, որ չեն թողնի բարձրանալ, քանի որ այնտեղ քրդական տեռորիստական խմբեր կան՝ PKK, և դա վտանգավոր է։ Վերջին հեռախոսային զանգի զրուցակիցն էլ ասում էր, որ բարդ լեռ է, կարող ենք մոլորվել, հետաքրքվում էր լավ հագուստով ենք արդյո՞ք, լեռներ բարձրանալու ի՞նչ փորձ ունենք։ Մի խոսքով մոտ 2 ժամ բանակցություններից և ստուգողական աշխատանքներից հետո, ասացին, որ կարող ենք գնալ, բայց իրենք պատասխանատու չեն մեզ համար։ Բանակցությունների ընթացքում ոստիկաններից մեկը թուրքական «Գորշ գայլեր» ազգայնական կուսակցության նշանն էր ցույց տալիս, և ուզում էր, որ մենք էլ նույնն անեինք, բայց ջանքերը զուր էին։ Մյուսն էլ որոշեց հետաքրքրվել, թե ինչ կարծիքի ենք ցեղասպանության մասին, մենք էլ հարցին հարցով պատասանեցինք՝ դուք ի՞նչ կարծիքի եք։ Թուրքի պատասխանը չզարմացրեց՝ հայկական կառավարությունն է ցեղասպանություն արել թուրքերի նկատմամբ։ Մի տեսակ կոմպլեքս էր զգացվում թուրքերի մոտ ցեղասպանության թեմայի շուրջ խոսելիս։ Դա նկատելի էր և՛ շարժումներից, և՛ հարցը տալիս աչքերին չնայելուց։ Մենք էմոցիաներ ցույց չտվեցինք ու շատ խորությամբ չմեկնաբանեցինք ասածները, միայն ասացինք, որ դա այդպես չէ։ Հարց տվող ոստիկանը միայն ավելացրեց՝ հանգիստ եղեք, մենք ձեզ սիրում ենք։ Ժանդարմներին ճանապարհեցինք և որոշեցինք, որ ճիշտը տանը մնալն է։ Առավոտյան սկսեցինք վերելքը։ Լավ թեք լանջեր էին, որոնց վրա համեմատաբար քիչ ձյուն կար՝ տեղ-տեղ 20 սմ, տեղ-տեղ ընդհանրապես չկար, տեղ-տեղ սարսափելի սառույց։ Հիմնականում քայլել ենք ժայռային թամքոցով։ Եղանակը հիմնականում բարեհաճ էր, միայն 2800 մ-ից լավ քամի սկսվեց։

Լեռան վրայից բացվող տեսարանները շատ տարբեր են՝ դեպի հյուսիս Վանա լիճ, Աղթամար կղզի, Սիփան, դեպի արևելք՝ Վարագ լեռ, դեպի հարավ՝ Շատախի և Կորդվաց լեռներն էին։

Լեռը կմնա նույն տեղում, էլի կգնանք

Իսկ հենց Արտոսի մասին կարելի է խոսել և խոսել՝ ժայռեր, խոր վիհեր, գեղարվեստորեն կախված քիվեր, կտրուկ լանջեր, քամուց օդում պտտվող ձյուն, ձյուն, սառույց …։ 3300 մ-ի վրա որոշեցինք հետ իջնել, որոշումը երկար չքննարկվեց։ Վերադարձի հիմնական պատճառը սառույցն էր և ինչքան էլ սառցակտրիչով ճանապարհ բացեինք և հասնեինք գագաթ, ստիպված էինք լինելու մթին անցնել շատ վտանգավոր հատվածներ (ժամը 17։00 սկսում է մթնել)։ Որոշված է՝ հետ ենք իջնում։ Լեռը կմնա նույն տեղում, էլի կգնանք, կարևորը ճիշտ ժամանակին ողջամիտ որոշում կայացնելն էր, որը ստացվեց մեզ մոտ։

Ճակատագրի հեգնանք, թե՞ անզգուշություն

Իջանք, հասանք անվտանգ և համեմատաբար հարմար վայր, որոշեցինք հաց ուտել և շարունակել ճանապարհը։ Ճակատագրի հեգնանք, թե անզգուշություն (ուսապարկի դրած տեղը ուղիղ էր), բայց ուսապարկը գլորվեց 50-60° թեքության լանջով, որի մեջ էին նաև անձնագրեր։ Սկսեցինք փնտրել, շատ փնտրել, բայց չգտանք, մթության մեջ հեշտ չէր տարբերել քարերն ու ուսապարկը։ Թուրքիա տեղ, 4 հայ աղջիկ ու 3 հոգին առանց անձնագիր։ Դե վատ մտքերը գրոհել էին, բայց իրար ոգևորում էինք, որ կգտնենք։ Ու նման դեպքերում առավել գնահատում ես այն մարդկանց, ում հետ ճանապարհ ես գնում, ու հասկանում, որ չես սխալվել։ Ոչ մի քննադատական խոսք, ոչ մի խուճապ, ոչ մի տարաձայնություն չեղավ։

Որոշեցինք առավոտյան գալ փնտրելու՝ օրվա 2-րդ ճիշտ որոշումը։ Վերադարձի ճանապարհն այլ կողմով էինք ընտրել։ Այդ օրը 1600մ վերելք էինք ունեցել, իսկ հաջորդ օրն առավոտյան պետք է նորից 700մ վերելք անեինք ուսապարկը փնտրելու համար։ Վերադարձին ահագին բան պլանավորել էինք արդեն, Երևանում ԸՆԿԵՐՆԵՐԸ հետաքրքրվել էին, թե ինչպես պետք է կազմակերպել վերադարձը, եթե անձնագրերը չգտնվեն, Արտյոմը արդեն Ստամբուլի Կաթողիկոսին էր դիմել )) …։ Բայց դե ուսապարկ էր, հո ասեղ չէր, որ չգտնեինք։ Առավոտյան տաքսի վարձեցինք և տան տիրոջ հետ բարձրացանք մինչև 2000մ, որտեցից 4-ով շարունակեցինք ճանապարհը։

Տրամադրություններս լավ էր, բայց հոգնածությունն ու նախորդ օրվա լարվածությունն իրենց ասում էին։ Հասանք 2500 մ բարձրությանը և սկսեցինք փնտրել։ Լույսի ազդեցությունը շատ էական էր, և 20 րոպե չանցած ուսապարկը գտնվեց՝ խինդ, ծիծաղ և ուրախություն, Երևանում բոլորը միանգամից իմացան լավ լուրի մասին։ Անհոգ դեմքերով սկսեցինք ցած իջնել։ Ամեն ինչ հաջող ավարտվեց։

Բազմաշերտ զգացողություններով ճամփորդություն

Էս դեպքը մի տեսակ այլ ազդեցություն ունեցավ լավ առումով (մի քիչ աննորմալ է հնչում)։ Ներքևում թուրք պապիկը դիմավորեց տաքսիով (պապիկի անունը մեզնից ոչ ոք չի հիշում), և ինչքան էլ ցանկացանք իր կողմից վճարված տաքսու գումարը վերադարձնել, չվերցրեց, ասելով, որ դուք իմ հյուրն եք։ Տանը Նուրջանը տաք ապուր էր պատրաստել և համեղ փլավ, վառարանի վրա պատրաստ էին սև և մասուրի թեյը …։ Երբ իմացան, որ հենց այդ օրն էլ վերադառնալու ենք, համոզում էին, որ մի օր էլ մնանք։ Եվ այդ ամենը կեղծ չէր …։ Ինչ է եղել նախկինում, ինչ է փոխվել կամ ամենևին էլ չի փոխվել հայ-թուրքական հարաբերություններում, դժվար է միանշանակ ասել, բայց փաստը մնում է փաստ, որ կան սովորական մարդիկ, ովքեր բարի են և չար չեն հայի հանդեպ։ Խառը և բազմաշերտ զգացողություններով և տպավորիչ ճամփորդություն ստացվեց։ Բայց մի բան անվիճելի է, մենք թուրքերի հետ շփվում էինք առանց ցեղասպանված ազգի հոգեբանության, կարծում եմ մեր այդ վիճակը ազդեց թուրք ոստիկանների հետ շփման վրա։ Արկածները դեռ առջևում են:

Նարինե Ճաղարյան

Ճանապարհորդական բլոգ

Մենք 6 տարեկան ենք

2018 թ.-ի Դեկտեմբերի 17-ին, «Elite Plaza» բիզնես կենտրոնում տեղի ունեցավ մեր տարվա ամփոփիչ միջոցառումը:

Մենք 6 տարեկան ենք, իսկ դա նշանակում է ավելի քան 450 արշավ Հայաստանում և Հայաստանից դուրս, հազարավոր մասնակիցներ և տասնյակ բացահայտումներ:

Այս տարվա միջոցառումն անվանել ենք “Ռանչպարների Կանչը” քանի որ այն նվիրված է Արևմտյան Հայաստանին և այնտեղ կատարած մեր էքսպեդիցիոն վերելքներին:

Մեր գլխավոր առաքելությունը եղել և մնում է ներկայացնել Հայաստանի աշխարհագրությունը և բացահայտել չբացահայտվածը: Այժմ այդ առաքելությունը շարունակում ենք նաև Արևմտյան Հայաստանի տարածքում: 

Նախագծի ղեկավար Տիգրան Շահբազյանը ներկայացրեց նախագծի ստեղծման նախապատմությունը, ամփոփեց 6 տարիների անցած ուղին և «Մերն է» լեռնային նախագիծը, որն այս տարի հաջողությամբ ավարտեցինք:

Վանա լճի 4 գագաթները

Վանա լիճը հյուսիսից, հարավից, արևելքից և արևմուտքից եզրավորող 4 լեռներն են Սիփանը (4058 մ), Վարագը (3200 մ), Արտոսը (3550 մ) և Նեմրութը (2935 մ): Վերջին 2 տարիների ընթացքում մենք բարձրացել ենք նշված 4 գագաթները: Միջոցառման ժամանակ, այն մարդիկ, ովքեր եղել էին Վանի 4 գագաթներին, մեր նախագծի կողմից ստացան հավաստագրեր և «Արծիվ Վասպուրականի» կոչումը:

 

Արտոս լեռան վերելքը

2018 թվականի հուլիսի 20-ին իրականացրինք էքսպեդիցիոն վերելք Արտոս լեռան գագաթ: Էքսպեդիցիան հաջողությամբ ավարտվեց, և մեր խումբը պարզեց Հայաստանի դրոշը այդ լեռան գագաթին: Այս վերելքը շատ նշանավոր էր, քանի որ վերջին 100 տարվա ընթացքում մենք առաջին հայերն էինք ովքեր ոտք դրեցին Արտոս լեռան գագաթ:

Միջոցառման ժամանակ դիտեցինք նաև Արտոսի մեր վերելքին նվիրված տեսանյութը, որի հեղինակը Սիփան Գրիգորյանն է:

Միջոցառման հատուկ հյուրերը

Մեր միջոցառման հատուկ հյուրեն էին՝ Ալպինիզմի և լեռնային տուրիզմի հայկական ֆեդերացիայի փոխնածագահ Սուրեն Դանիելյանը և Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամի տնօրեն Սամվել Կարապետյանը: Վերջինս հանդես եկավ «Արարատի վերելքների խրոնիկան» թեմայով. ովքեր և երբ են փորձել բարձրանալ Մասիս լեռը: Այնուհետև տեղի ունեցավ պատմական Շատախ գավառի մասին պատմող «Շատախ» ֆիլմի փակ ցուցադրությունը:

Շարունակելով բացահայտումների շարքը

Միջոցառման ժամանակ քննարկվեց նաև 2018 թվականի մայիսի 30-ին իրականացրած մեր էքսպեդիցիոն վերելքը պատմական Վարագ լեռան գագաթ: Այս լեռան գագաթին ևս վերջին հարյուր տարվա ընթացքում ոչ մի հայ ոտք չէր դրել, և մեր խումբը, տասնամյակներ անց, եղավ առաջինն ում դա հաջողվեց: Արևմտյան Հայաստանի տարածքում իրականացրած ցանկացած հաջողված վերելք՝ հատկապես էքսպեդիցիոն, մեզ համար մեծ հաղթանակ է, քանի որ նույնիսկ մի մանրուքի պատճառով ամբողջ ճանապարհորդությունը կարող է ձախողվել:

Վարագ լեռն ինքնին շատ գեղեցիկ էր, իսկ գագաթից բացվող տեսարաններն աննկարագրելի, մասնակիցների զգացողությունների մասին լռում եմ:

 

Տարվա ամենասպասված վերելքը

2018 թվականի ամենասպասված վերելքը Մասիսն էր: Երկար դադարից հետո վերսկսեցինք մեր արշավները դեպի ամենացանկալի լեռը: Միջոցառման ընթացքում նախագծի հիմնադիր Տիգրան Շահբազյանը վերելքի բոլոր մասնակիցներին Մասիսի վերելքի հավաստագրեր հանձնեց: Ապա դիտեցինք մեր վերելքին նվիրված «Փակ լեռը» ֆիլմի պրեմիերան, որի հեղինակը Սիփան Գրիգորյանն է:

Միջոցառումից հետո նախասրահում տեղի ունեցավ Սիփանի լուսանկարների ցուցահանդես-վաճառքը, որի թեման ևս Արևմտյան Հայաստանն էր:

Մեր գործունեության 6 տարիների ընթացքում հասցրել ենք բազմաթիվ բացահայտումներ անել, նորանոր բարձունքներ հաղթահարել, ավարտին հասցնել վաղուց սկսած նախագիծը, ավելի կատարելագործվել, բայց մեր ամենակարևոր ձեռքբերումը, անշուշտ, այն մարդիկ են, ովքեր մեր կողքին են, հավատում են մեզ և պատրաստ են մեզ հետ անցնել լեռնային դժվարությունների և հաղթանակների միջով: Շնորհակալ ենք, որ հավատում և ուժ եք տալիս մեզ:

Կհանդիպենք լեռներում:

 

Նյութը՝ Հրաչուհի Այվազյանի

Լուսանկարները՝  Բաբկեն Արզումանյանի և Սասուն Դանիելյանի

Արշավներ և լեռնագնացություն Հայաստանում