Ամբերդ ամրոց-համալիրը Հայաստանի անառիկ ամրոցներից մեկն է: Այն կառուցվել է Արագած լեռան լանջերին և գտնվում է ծովի մակարդակից 2300 մետր բարձրության վրա։ Դեպի ամրոց տանող ճանապարհը անմարդաբնակ է, այն նրբորեն միախառնվում է բլուրների հետ, իսկ Ամբերդի բարձունքից հրաշալի տեսարան է բացվում դեպի հորիզոն։
Երկհարկանի կառույցն ունի նաև փառահեղ սանդուղքներ, իսկ պատերից վեր են խոյանում ամրոցը պաշտպանող հզոր աշտարակները։ Ամբերդի ամրոցի արտաքին ճարտարապետությունը պարզ է և արտահայտիչ՝ կորընթարդ ձևավորված գմբեթներով և հզոր աշտարակներով։

Պատմական ակնարկ

Ամբերդ ամրոց-բերդաքաղաքը կառուցվել է պատմական Արագածոտն գավառում,  Արագածոտնի մարզի Աշտարակի տարածաշրջանի Բյուրական գյուղից 7 կմ հյուսիս-արևմուտք, Արագածի հարավային լանջին, Արքաշեն և Ամբերդ գետերի միախառնման տեղում` եռանկյունաձև հրվանդանի վրա՝ 2300 մ բարձրության վրա: Ամբերդի հիմնադրման ստույգ ժամանակաշրջանը հայտնի չէ: Որոշ գիտնականներ այն վերագրում են կիկլոպյան, ոմանք էլ` ուրարատական և վաղմիջնադարյան ժամանակաշրջաններին: Պեղումների և պատմահնագիտական ուսումնասիրությունների հիման վրա Ամբերդ ամրոցը թվագրվում է X-XIII դդ.:

1196-ին հայ-վրացական միացյալ զորքերը ազատագրում են ամրոցը` ամիրսպասալար Զաքարե Զաքարյանի գլխավորությամբ։ Այնուհետև ամրոցը որպես սեփականություն հանձնվում է վերջինիս։ 1215 թ. Ամբերդը դարձավ Զաքարյանների գործակալ Վաչուտյանների վարչական կենտրոնը։ 1236 թվականին ամրոցը գրավում և հիմնովին ավերում են մոնղոլները, որից հետո այն կրկին վերակառուցվել է 13-րդ դարի վերջին` Վաչուտյանների կողմից:

Երբեմնի հզոր ամրոցը վերջնականապես ամայացել և իր նշանակությունը կորցրել է 14-րդ դարի վերջին` Լենկթեմուրի օրոք:

Ճարտարապետություն

Արտաքուստ անմատչելի ամրոց հիշեցնող եռահարկ դղյակը ընդգրկել է մոտ 1500 մ² մակերես։ Միջնադարյան Հայաստանի ամրոցաշինության սկզբունքային գծերն իրենց վառ արտահայտությունն են գտել այս ամրոցում:
Ըստ պատմական աղբյուրների Ամբերդի շինարարությունը սկսվել է VII-րդ դ. Կամսարական իշխանների կողմից:  X դ. պատկանել է Պահլավունի իշխաններին և եղել Բագրատունյաց  թագավորության  կարևոր ռազմապաշտպանական  հենակետերից և  իր բնական դիրքով ու պաշտպանական կառուցվածքներով  անառիկ ամրոցի համբավ է ունեցել: Նրան էր վերապահված Անի քաղաքի պաշտպանողական օղակի պատասխանատու դերերից մեկը:

Պատմաճարտարապետական հուշարձանները

X-XIII դդ.  Ամբերդ ամրոց-բերդաքաղաքը ընդգրկում էր մի շարք պատմաճարտարապետական հուշարձաններ` ամրոցապարիսպներ, Արքաշեն ձորի և Ամբերդաձորի դարպասները, դղյակ, ջրամբարներ, բաղնիք, գաղտնուղիներ, մատուռ, բնակելի շինություններ և Կաթողիկե եկեղեցին: Ներկայումս բերդաքաղաքից պահպանվել են դղյակի (X-XIII դդ.), պարսպապատերի ավերակները, բաղնիքի (X-XI դդ.), այլևայլ շինությունների մնացորդներ և Կաթողիկե եկեղեցին (Վահրամաշեն) (1026 թ.):

Դղյակ

Ամբերդ ամրոցի-քաղաքի հյուսիսարևմտյան բարձրադիր մասում կառուցված բազալտաշեն այս համալիրի ավերակների ճարտարապետա-հնագիտական ուսումնասիրություններից եզրակացվել է, որ այն եղել է եռահարկ, որոշ մասերում` քառահարկ, գերանակազմ միջհարկային ծածկերով և բազմիցս վերակառուցվել, ամրացվել է:

Բաղնիք

Գտնվում է դղյակի և Արքաշենի դարպասի մոտ: Կառուցված է սրբատաշ քարերով և ընդհատակյա ջեռուցման համակարգով: Այս ուշագրավ հուշարձանը ունի ուղղանկյուն հատակագիծ` երկայնական առանցքի նկատմամբ հաջորդաբար տեղավորված հանդերձարանով, լողասրահով և ջեռուցման համակարգով: Սենյակներից մեկի պատին նշմարվում են որմնանկարչության հետքեր:

Մատուռ

Գտնվում է բաղնիքի մոտ` 9մ հեռավորության վրա: Այս մատուռը ենթադրվում է, որ կառուցվել է  X դ. ոչ շուտ:

Վահրամաշեն Կաթողիկե եկեղեցի

Արքաշենի պարսպի մոտ, Ամբերդ ամրոց-քաղաքի կենտրոնական բարձրադիր մասում է գտնվում Վահրամաշեն եկեղեցին` կառուցված 1026 թ. Վահրամ Պահլավունու հովանավորությամբ: Եկեղեցին ունի խաչաձև գմբեթավոր հորինվածք: Ուղղանկյուն հատակագծի մեջ ամփոփված է աղոթասրահը` արևելյան  կողմի ավագ սեղանով և 4 անկյունների ավանդատներով: Ներքուստ բոլորաձև, արտաքուստ 12 նիստանի թմբուկը հարդարված է զույգ որմնասյուներով և ծածկված է հովանոցաձև վեղարով: Վերջինս ուշագրավ է և նման ծածկի առաջին օրինակն է: Եկեղեցու ներսում` պատի վրա, գտնվում է եկեղեցու կառուցման վերաբերյալ շինարարական արձանագրությունը: Եկեղեցու արտաքին ճարտարապետությունը պարզ է և անպաճույճ:

Պեղումներ և վերանորոգման աշխատանքներ

Անցած տասնամյակներում Ամբերդ ամրոց-քաղաքում կատարվել են մի շարք հնագիտական պեղումներ և հուշարձանների ամրակայման, վերանորոգման մի շարք աշխատանքներ: Ամբերդ բերդաքաղաքի տարածքի առաջին պեղումները կատարել է ակադեմիկոս Հ. Օրբելին` 1936 թ.: Այնուհետև պեղումները շարունակել է ՀՍՍՀ ԳԱ հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտը` 1963-72 թթ., Ն. Տոկարսկու, Ս. Հարությունյանի ղեկավարությամբ:

Պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են մետաղյա իրեր, զենքեր, արծաթե զարդեր, խեցեղեն, ապակեղեն, ոսկե, պղնձե դրամներ, մոմակալներ, բրոնզե աշտանակներ և այլ հնագիտական իրեր:
1949-1972 թթ. ճարտարապետներ Կ. Ղաֆադարյանի, Ա. Ժամհարյանի, Վ. Հարությունյանի, Ս. Քյուրքչյանի, Ա. Միրիջանյանի կատարած չափագրությունների հիման վրա ճարտարապետ Յու. Թամանյանի կազմած վերանորոգման նախագծով կատարվել է Վահրամաշեն եկեղեցու, բաղնիքի վերանորոգման և ամրակայման աշխատանքներ: Յու. Թամանյանի նախագծով է վերակառուցվել նաև Տավուշի Կողբ գյուղում գտնվող Մշկավանքը:

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Բերդեր և ամրոցներ

 

Ռելիեֆ

Ռելիեֆ է կոչվում երկրի վրա գտնվող ձևով և ծագումով իրարից տարբեր բոլոր անհարթությունների ամբողջությունը: Դրանցից են բլուրները, լեռները, հարթավայրերը, հովիտները, որոնց անվանում են ռելիեֆի կամ մակերևույթի ձևեր: Ստորև ձեզ ենք ներկայացնում Հայաստանի ռելիեֆի ձևերը:

Բլուր

Երկրի համեմատաբար հարթ տարածքներից 200 մ-ից պակաս, մեղմ ուրվագծով ռելիեֆի բարձրացող մաս, որն առանձնանում է մեղմաթեք լանջերով, բոլորակ գագաթով և թույլ արտահայտված ստորոտով:

Բլրաշար

Խիստ քայքայված, երկարավուն, ցածրադիր լեռնաշղթա:

Լեռ

Երկրի համեմատաբար հարթ տարածքներից 200 մ-ից ավելի ռելիեֆի կտրուկ բարձրացող մաս, որն առանձնանում է լանջի նկատելի թեքությամբ, ինչպես նաև լեռնահամակարգերի, լեռնաշղթաների առանձնացվող գագաթները:

Պիկ

Լեռան ուղղաձիգ լանջերով սրածայր գագաթ:

Լեռնահամակարգ

Նույն ծագումնաբանություն ունեցող լեռնաշղթաների, լեռնազանգվածների, բարձրավանդակների, միջլեռնային իջվածքների և հովիտների տարածական ամբողջություն:

Լեռներ

Մեկից ավելի լեռնաշղթաների և առանձնացված գագաթների ընդհանրություն:

Լեռնաշղթա

Տեսանելի ջրբաժանով և երկու համեմատաբար զառիթափ հակադիր լանջերով, խիստ արտահայտված որոշակի ուղղությամբ ձգվող լեռնային բարձրացում:

Լեռնազանգված

Գրեթե նույն երկարություն և լայնություն ունեցող մեկուսացված լեռնահամակարգի տեղամաս։

Օրինակ՝ Արագած, Արա:

Լեռնավահան

Նորագույն հրաբխականության ընդարձակ վահանաձև ուռուցիկ ռելիեֆի ձև, օրինակ՝ Ջավախքի, Գեղամա:

Լեռնաշխարհ

Լեռնաշղթաների, առանձին լեռնազանգվածների, սարահարթերի, միջլեռնային գոգավորությունների բարդ միացությունների ընդարձակ լեռնային շրջան։

Օրինակ՝ Հայկական, Իրանական:

Լեռնաճյուղ, Լեռնաբազուկ

Համեմատաբար փոքր լեռնաշղթա, խոշոր լեռնաշղթայի կողային ճյուղավորություն:

Լեռնահանգույց

Երկու և ավելի լեռնաշղթաների հատման կամ կցման վայրը։

Օրինակ՝ Մեծ Հինալ:

Սարավանդ

Պարզ արտահայտված եզրերով, հարևան հարթավայրային տարածություններից անջատված, թույլ կտրտված մակերեսով բարձրադիր հարթավայր:

Սարահարթ

Ընդարձակ տափարակ, միջագետերով և խորը մխրճված հովիտներով, միջին բարձրության խոշոր լեռնային բարձրացում:

Գոգավորություն

Երիկրի ցամաքային մակերեսի ու ստորջրյա հատակի բավական ընդարձակ ռելիեֆի բացասական ձև:

Բարձրավայր

Հարող ցածրավայրի նկատմամբ 200-ից 500 մ տեսանելի կողալանջ ունեցող հարթավայրային ու ալիքավոր համեմատաբար ընդարձակ ռելիեֆի ձև:

Գետահովիտ

Երկրի մակերևույթի վրա հոսող ջրի ուղղությամբ ջրահոսքերով ստեղծված ընդհանուր թեքություն ունեցող երկարավուն խորացում:

Կիրճ

Լեռնային ապարներում գետի կողմից մշակված համեմատաբար ուղղաձիգ լանջերով նեղ ու խորը հովիտ:

Խառնարան

Հրաբխի ժայթքման տեղում գոյացած խորություն, փոսորակ:

Միջլեռնային իջվածք

Երկրակեղևի բլոկերի իջեցման կամ շրջակա շղթաների բարձրացումների ընթացքում ծագող լեռնահովտի կտրուկ և շոշափելի լայնացում:

Նախալեռներ

Լանդշաֆի շերտ լեռների (լեռնահամակարգերի, լեռնազանգվածների) և հարթավայրերի միջև:

Հարթություն, Հարթավայր

Մակերևույթի հարթ կամ քիչ ալիքավոր ընդարձակ տարածություն:

Լեռնանցք

Լեռնաշղթայի մի կողմից մյուսը անցնելու ցածրադիր և հարմարավետ հատվածը:

Թամքոց

Երկու լեռնաշղթաները կապող համեմատաբար ցածրադիր և փոքր ռելիեֆի ձև։

Օրինակ՝ Ջաջուռի, Արջուտի:

Հանդ

Շրջակա տեղանքից տարբերվող տափարակ վայրերի ընդհանրական անվանում:

 

Այսքանն էին հայսատնի ռելիեֆի հիմնական ձևերը: Հատուկ շնորհակալություն Անուշավան Բարսեղյանին և Յուրա Վարյանին

Բլոգ Հայաստանի մասին

 

Մանթաշաբերդ (երբեմն՝ Մանթաշ ամրոց, Մանթաշ կալա, Կարա-Կալա), հանդիսանում է ռազմական կառույց Տավուշի մարզում՝ տեղակայված լինելով Իջևան քաղաքից 7 կմ հարավ՝ Աղստև գետի աջ ափի անտառապատ լեռան գագաթին: Շրջապատված է լայն, բրգավոր պարիսպներով։ Պատկանում է Բագրատունիների ժամանակաշրջանին։ Այն Հայաստանի անառիկ ամրոցներից մեկն է:

Ճարտարապետություն

Կառուցվածքային տեսանկյունից ամրոցն ունի երկու մուտք, որոնց դռներ եղել են ամբողջական մեծ քարերից։ Լեռան անցանելի հատվածներն ամրացված են ամուր պարսպապատերով, որոնք ունեն բրգաձև աշտարակներ, պատերի մեջ՝ կլոր, փոքր անցքեր։ Պարսպապատերը սև քարից են, ամուր կրաշաղախով։ Սև գույնի պատճառով հետագայում օտար նվաճողները այն կոչել են Ղարա ղալա այսինքն Սև բերդ, իսկ ԽՍՀՄ տարիներին սկսել են կիրառել Кара Кала անունը:

Ամրոցը կրկնահարկ է, սանդղավանդի ձևով, առաջին հարկը բավական ընդհարձակ է, հյուսիսից բարձրանում է մի այլ քարաժայռ, որի վրա տեղավորված է ամրոցի երկրորդ աստիճանը՝ միջնաբերդը: Այն ամրացված է պարսպապատերով և արևելյան կողմից ունի առանձին մուտք։ Միջնաբերդը զբաղեցնում է փոքր տարածք։ Հիմնական մուտքը բարձրավանդակի հարավարևմտյան անկյունից է՝ լեռնապարսպի արևելյան կողմից։ Ամրոցի երկու կողմերում էլ նկատվում են կառույցների հիմնապատերը։ Պատմական աղբյուրներում Մանթաշաբերդը միշտ հիշատակվում է Աղջկա բերդի հետ միասին, որից կարելի է ենթադրել, որ այն կառուցվել է 10-րդ դարի առաջին քառորդում։

Ավանդություն

Ամրոցի և Աղստևի կիրճում գտնվող ավերակ բաղնիքի մասին ժողովրդի մեջ մի ավանդություն է մնացել։ Ասում են, մի գեղեցկուհի երիտասարդ իշխանուհի է եղել, ով ունեցել է իր զորքը։ Շատ իշխաններ հրապուրվելով նրա գեղեցկությամբ ցանկացել են ամուսնանալ, սակայն նա մերժել է բոլորին։ Երբ ոչ մի կերպ չեն կարողացել համոզել, ցանկացել են ուժով տիրել։ Իշխանուհին հավաքելով իր տիրապետության տակ գտնվող մարդկանց, կառուցում է ամրոցը և իր զորքով պատսպարվում այնտեղ։ Աղջկա համառությունն ու քաջագործությունները ավելի են բոցավառում իշխան Մանթաշի սերը:

Նա Աղջկա բերդի դիմաց կառուցում է Մանթաշի բերդը և հարձակումներ գործում Աղջկա բերդի վրա։ Սակայն դրանք բոլորը անհաջողությամբ են վերջանում: Ավանդությունն ասում է, թե վերջապես մի անգամ աղջիկը զորքը տալիս է իր զորավարին և ուղարկում Մանթաշ բերդի վրա։ Այդ կռվին, թեև իշխանուհին չի մասնակցում, սակայն հաղթանակ է տանում։ Դրանից հետո Մանթաշը հաշտություն է խնդրում։ Նրանք պայմանավորվում են, որ յուրաքանչյուրը մնա իր ամրոցում, բայց ի նշան բարեկամության Աղստև գետի ափին (այժմյան Համամի ճալայում) կառուցում են վերը նշված բաղնիքը, որը հանդիսանում է նրանց ժամադրության վայրը։

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Բերդեր և ամրոցներ

Կոտուցի լեռները գտնվում են Արարատի մարզում: Հանդիսանում են Երանոսի լեռների արևելյան ճյուղավորությունը: Սկսվում են Երանոսի լեռների Հանդասարից, հվ-արմ ուղղությամբ ձգվում մինչև Սալքար գագաթը, որտեղից փոխելով ուղղությունը դեպի հվ-արլ.՝ հասնում մինչև Վեդի գետի հովիտը: Երկարությունը՝ 13 կմ: Ջրբաժան է Խոսրով և Կոտուց լեռների միջև: Ամենաբարձր կետը Կոտուց լեռն է (2061 մ):

«Խոսրովի անտառ» պետական արգելոց

Կոտուց լեռը գտնվում է Ուրցաձոր գյուղից 2 կմ հս-արմ: Լանջերը կտրտված են մանր ձորակներով և ծածկված չորադիմացկուն թփուտներով ու խոտաբույսերով: Լեռան գագաթը կազմում է «Խոսրովի անտառ» պետական արգելոցի մասը:

Ուրծ քաղաքատեղի, Տափ գյուղատեղի և ամրոց, կամ Գևորգ Մարզպետունի ամրոց

Կոտուց լեռան հվ-արլ. լանջին է գտնվում Տափի բերդը: Այն գտնվում է Ուրցաձոր գյուղից 2 կմ հս-արմ. ՝ Խոսրով գետի աջ ափին: Միջնադարից հայտնի Ուրծ քաղաքը, բերդը, Ուրծ անվամբ գավառը, գետը, լեռնաշղթան և բնակավայրը հիշատակվում է որպես ավան կամ գյուղաքաղաք: Ուրծյաց էր կոչվում նաև նախարարական այն տունը, որը տիրում էր համանուն գավառին: Առանձնապես ծաղկուն ու բարգավաճ է եղել 4-7-րդ և 12-15-րդ դարերում: Ունեցել է 4 եկեղեցի, 4 թաղամասեր, միջնաբերդ և ամրոց: Ուրծ քաղաքատեղիի հյուսիսարևմտյան եզրին, բարձունքի վրա լեռներով շրջապատված՝ կանգնած է ճարտարապետական և ամրոցաշինական մեծ արժեք ներկայացնող տափի բերդ կամ Գևորգ Մարզպետունու ամրոցը: Կառուցվել է 10-րդ դարում: Շրջապատված է ուղղանկյուն հատակագծով պարսպով, որի 4 անկյունները ուժեղացված են  շրջանաձև հատակագծեր ունեցող աշտարակներով: Պարսպի ներսում է գտնվում նաև 13-րդ դարի եկեղեցին, որը թաղածածկ դահլիճ է՝ կառուցված սպիտակ ֆելզիտի քարերով: Եկեղեցու հյուսիսային պատին 1256 թ. փորագրված արձանագրության մեջ հիշատակվում է «Տափ» տեղանունը: 1496 թվականին տափի եկեղեցին հիշատակվում է որպես գրչօջախ: Նշված տարածքում Խոսրով և Վեդի գետերի միջև՝ եռանկյունաձև հովտում, բացի տափի բերդից, նշված 4 եկեղեցի-վանքերից և 4 գերեզմանոցներից, պահպանվել են նաև բազմաթիվ անհայտ շինությունների մնացորդներ ու հետքեր:

Արշավներ և լեռնագնացություն Հայաստանում

Հայկական մշակույթը, որը հազարամյակների պատմություն ունի, առանձնահատուկ դեր է կատարել հայ ժողովրդի կյանքում: Հայաստանն իր արտահայտումը գտել է գիտության և արվեստի բաղմաթիվ ոլորտներում, և այժմ ներկայացնում ենք ձեզ ինչպիսին է Հայաստանն արվեստում և մշակույթում: Այդ մշակույթի ճյուղերից մեկը կերպարվեստն է: Մանրանկարչությանը և որմնանկարչությանը զուգընթաց զարգացել են կերպարվեստի նոր տեսակներ ու ժանրեր՝ գեղանկարչություն, դիմանկարչություն, կենցաղային թեմաներով պատկերներ, բնանկար։

Հայաստանն արվեստում որպես ներշնչանքի աղբյուր

Տարբեր ժամանակներում Հայաստանն, հայկական բնությունը և հատկապես Արարատ սարը եղել են հայ արվեստագետների ներշնչանքի անսպառ աղբյուր ու տարբեր ձևերով պատկերվել վերջիններիս կտավներում: Օրինակ՝ աշխարհահռչակ հայազգի ծովանկարիչ Հովհաննես Այվազովսկին առաջիններից էր, ով գեղանկարչության մեջ պատկերեց հայկական բնությունը, Արարատը, Արարատյան դաշտը: Հայաստանի հանդեպ Այվազովսկու տածած սերն արտահայտվել է «Արարատ լեռան հովիտը», «Արարատ», «Նոյն իջնում է Արարատից» և այլ հանրահայտ կտավներով:

Վեհագույն Արարատը կտավներում

Արարատն իր ողջ վեհությամբ հայտնվել է նաև մի շարք այլ հայ արվեստագետների ստեղծագործություններում: Ահա օրինակ այն այսպես է պատկերվել հայ մեծանուն նկարիչ և հասարակական գործիչ Փանոս Թերլեմեզյանի կտավներում, ով բնանկարի ժանրի լավագույն ներկայացուցիչներից մեկն էր: Նրա կտավներն աչքի են ընկնում քնարական ջերմությամբ ու նուրբ երանգավորմամբ:

«Ես եկել եմ իմ ճակատի քրտինքը խառնելու հայ շինականի քրտինքին, որպեսզի մեր երկիրը՝ իմ Հայաստանը, վերաշինենք», – ասել է Թերլեմեզյանը՝ Երևանում իր ծննդյան 75-ամյակի առթիվ կազմակերպված անհատական ցուցահանդեսի բացմանը:

1914 թվականին նա ստեղծագործական շրջագայություն է կատարում դեպի Վան։ Նկարում է «Սիփան սարը Կտուց կղզուց», «Վանա լիճը» բնանկարները։

Թերլեմեզյանի ստեղծագործությունը համահնչուն էր իր ապրած ժամանակաշրջանի տրամադրություններին և գեղարվեստական ձևերի արտահայտությամբ էլ՝ մատչելի ժողովրդի լայն խավերին։ Այդ է պատճառը, որ նրա արվեստը բարձր գնահատվեց ժողովրդի կողմից և սիրելի դարձավ բոլորին։

Հայ անվանի նկարիչ, ազգային ռեալիստական բնանկարչության հիմնադիր Գևորգ Բաշինջաղյանի ստեղծագործություններում նույնպես գերակշռում են Արարատը, ինչպես նաև Սևանը պատկերող տեսարանները, որոնք հիացնում են իրենց արտասովոր պարզությամբ, բնական կենդանությամբ, հայրենի գեղատեսիլ բնության նկատմամբ թափանցող սիրով: Իր գործերում նա պատկերել է լեռների վեհությունը, կապուտակ երկնքի և արևաշող դաշտերի առասպելական գեղեցկությունը: Դրանք աչքի են ընկնում լույսի և գույնի հիասքանչ դրսևորումներով:

Բաշինջաղյանը սիրով և գիտական մանրակրկտությամբ է պատկերել հայրենի բնության բոլոր մանրամասնությունները: Նրա ստեղծագործության մեջ բնանկարչությունն ինքնուրույն ժանրի նշանակություն է ստացել:

Հայ գեղանկարիչ, ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Եղիշե Թադևոսյանի կտավներում Արարատն այսպես է պատկերվել՝

Թադևոսյանի գեղանկարին հատուկ էր հայրենի բնության, դաշտ ու ձորի, քար ու ծառի երանգավորման նուրբ ու ճշգրիտ զգացությունը:

Իր անմիջականությամբ ու վրձնի թարմությամբ է գրավում Բյուրականի փոքրիկ պատկերը. ծառեր, հեռվում երևացող կապտավուն սար ու երկինք: Պարզ ու առաջին հայացքից հասարակ մի տեսարան, բայց ինչ հարազատությամբ ու մտերմիկ ջերմությամբ է արված:

«…Թադևոսյանը ստեղծեց իր հրաշալի էտյուդները, որոնց մեջ արվեստի իսկական գոհարներ կան: Գույնի նուրբ զգացողություն ուներ ու կարողացավ իր էտյուդների մեջ արտացոլել հայրենի բնության գողտրիկ անկյունները՝ այնքան վճիտ ու հայկական…», – ասել է Մարտիրոս Սարյանը:

Հայրենի Բնաշխարհը

Ինքը՝ Մարտիրոս Սարյանը՝ գույնի մեծ վարպետը, առաջինն էր, որ հայկական բնաշխարհը վերապատմեց իր կտավներում` տալով նրա հավաքական-ամբողջական կերպարն ու փորձելով բացահայտել նրա անսպառ հմայքի առեղծվածը: Ինքնատիպ գեղանկարչական լեզվով նա ազգային արվեստը բարձրացրել է միջազգային մակարդակի:

Քաջատեղյակ լինելով հայ ժողովրդի պատմական ճակատագրին՝ Սարյանն ավելի խոր զգաց նրա անցյալի տառապանքները, ավելի ջերմորեն կապվեց իր ժողովրդի հետ, ուսումնասիրեց ու խորապես ճանաչեց հայրենի բնությունը: Լեռների ու ձորերի, հարթավայրերի ու հովիտների, արևի լույսով ողողված գույների մեջ իր վառ երևակայությամբ ընկալեց իրական երանգներն այն բնաշխարհի, որն այնքան սիրել է նա իր ամբողջ կյանքում:

Ամբողջ կյանքի ընթացքում Սարյանը նկարել է հայրենի բնաշխարհի ծաղիկներն ու մրգերը, որոնք բնության հետ նկարչի հատուկ զրույցի անմիջական արտահայտություններն են: Դրանցից յուրաքանչյուրն անսահմանորեն ջերմ է և հուզառատ ու դիտողին համակում է արդարացի հպարտությամբ. Ահա ինչպիսի գեղեցիկ երկրի որդի է նա:

«Ինչ որ նկարում եմ` Հայաստան է դուրս գալիս»

«Կուզեի, որ Հայաստանը չտեսած մարդիկ սիրեին այդ երկիրը` ծանոթանալով իմ կտավներին: Ես շատ բնանկարներ ունեմ: Արևկող լեռնապարեր, ծաղկուն հովիտներ: Իմ սիրելի Արարատը, որ պատկերել եմ հաճախ, կանաչի մեջ թաղված տներ, և ամենուր` անպայման մարդիկ, կյանքը վերափոխող մարդիկ»:

Դիտելով Սարյանի պատկերած արևը, որքան էլ այն կիզիչ լինի, ուզում ես, որ նա միշտ երևա քո գլխավերևում: Դիտելով նրա խիստ, բայց պլաստիկ լեռները, ուզում ես միշտ վայելել նրանց հմայքը, ուզում ես անվերջ շրջագայել այդ արևազօծ լեռներով ու հարթավայրերով: Ուզում ես շփվել, հպվել այն ամենին, ինչ այդքան գեղեցիկ պատկերվել են անվերջ ապրելու ցանկություն ներշնչող սարյանական կտավներում:

Նրա կտավներից ճառագող արևաշող գույները ամբողջացրել են հայրենի երկրի կերպարը, շեշտել բնության և կյանքի հավերժության գաղափարը: Օդի, լույսի, գույնի կախարդիչ ներդաշնակությամբ կերտած Հայաստանի հավաքական կերպարը հոգեհարազատ է մեզ: Մյուս կողմից էլ՝ օտարները Սարյանի նկարներով ճանաչեցին մեր երկրի ինքնատիպ գեղեցկությունը:

«Սարյանն ամբողջ Հայաստանն է: Ոչ մի նկարիչ, Սարյանից բացի, գույներով այնպես չի հաղորդել նրա թափանցիկ օդը և նրա հազարամյա մառախուղը, վիթխարի, գրեթե առասպելական Արարատի և Արագածի ձյունափայլը, նրա արգավանդ հողի գույները, արևի խաղը խաղողի վազերի հետ, ժողովրդի գեղեցկությունն ու աշխատասիրությունը», –  ասել է ռուս գրող Կոնստանտին Պաուստովսկին:

Հայաստանը ՝ Մինաս Ավետիսյանի արվեստում

Հայաստանն ուրույն ձևով պատկերել է նաև Մինաս Ավետիսյանը՝ հայ կերպարվեստի մեկ այլ կարկառուն ներկայացուցիչներից մեկը: Մինասը ստեղծել է հայկական գյուղաշխարհն արտացոլող կոմպոզիցիաներ, բնանկարներ, ինչպես նաև՝ դիմանկարներ ու նատյուրմորտներ: Մինասի ստեղծագործությունները յուրահատուկ են իրենց գունային ուժեղ հակադրություններով, որոնք արտահայտում են լուսավոր, քնարական տրամադրություններ:Մինասի գործերում հատկապես մեծ տեղ են գրավում իր հայրենի Ջաջուռի բնապատկերները:

«Մինասը շատ ինքնատիպ ու տաղանդավոր նկարիչ է: Իրեն գույներուն մեջ հզոր բան մը կա, արտակարգ ուժ մը, որ շատ ժամանակակից է և շատ հայկական: Մինասի նկարներուն մեջ ուժեղ կերպով Հայաստանը կզգամ»,- ասել է Գառզուն:

«Աշխարհի մեջ անոր պես նկարիչ քիչ կա, եթե ըսեմ չկա, հավատացեք: Ի՜նչ զորավոր է, հայկական է, հին ու բոլորովին նոր: Զարմանալի է…», – ասել է Վիլյամ Սարոյանը:

Հայրենի բնությունն իրենց կտավներում կենդանի օրգանիզմ դիտելով, վերջինիս բոլոր գույներն ու երանգները, գեղեցկությունն ու հմայքն իրենց կտավներում փոխանցելով՝ կերպարվեստի այս հսկաները ստիպել ու ստիպում են մեզ սիրել ու արժևորել մեր հայրենիքն այնպես, ինչպես այն կա:

Նյութը՝ Անի Ռակոբյանի

Սույն հոդվածի հեղինակային իրավունքը պատկանում է armgeo.am կայքին։ Հոդվածի բովանդակությունը կարող է մեջբերվել, օգտագործվել այլ կայքերում, միայն ակտիվ հղում պարունակելով դեպի սկզբնաղբյուրը:

Բլոգ Հայաստանի մասին