Ջավախքի լեռնավահան

Ջավախքի լեռնավահանը գտնվում է ՀՀ Լոռու, Շիրակի մարզերում և Վրաստանում: Սկսվում է Քարախաչի լեռնանցքից և միջօրեականի ուղղությամբ ձգվում է մինչև Վրաստանի՝ Դիքմադաշ լեռնանցքը: Երկարությունը՝ 65 կմ, ՀՀ-ում՝ 20 կմ: Ամենաբարձր կետը ՀՀ-ում Աչքասարն է (3196 մ), Վրաստանում՝ Եմլիկի լեռն է (3054 մ): Ջավախքի լեռներին անվանում են նաև Խոնավ լեռներ, Կանգառք, Մթին լեռներ:

Աչքասար հս-արլ. լանջից է սկիզբ առնում Տաշիր գետի աջ՝ Մթնաձոր վտակը, իսկ արևմտյան լանջին է գտնվում Յոթաղբյուրը: Աչքասարը լավային կոն է՝ կազմված անդեզիտացիդներից, լանջերը զառիթափ են ու ծածկված մերձալպյան բուսականությամբ, իսկ բարձրադիր մասերը՝ քարակառկառներով և ալպյան գորգերով:

Լեռնավահանը սկսվում է Թրիալեթի լեռների կենտրոնական հատվածից և ձգվելով միջօրեականի ուղղությամբ՝ հասնում է Քարախաչի լեռնանցք:  Ունի հրաբխային ծագում:

Մթին լեռներ

Լեռնավահանը ծածկված է հրաբխային ապարներով: Շատ մասերում հանդիպում են քարային կուտակումներ, որոնք ցածրադիր լանջերում առաջացնում են քարե բլուրներ: Այդ քարային կուտակումներն առաջանում են հրաբխային ապարների հողմնահարման հետևանքով, որոնց հաճախ կոչում են «քարե ծովեր», որոնք ավելի շատ հանդիպում են արևմտյան լանջերին: Չնայած սրանց տարածմանը լեռները հարուստ են մարգագետնային բուսականությամբ, որոնց առաջացմանը նպաստում է կլիմայի խոնավությունը: Այդ պայմանններում լեռների ստորոտներում առաջացել են մեծ թվով լճեր, ճահճուտներ և աղբյուրներ: Հաճախակի մշուշային եղանակների պատճառով  Ջավախքի լեռներին անվանում են  Մթին լեռներ:  Լեռների արևմտյան լանջերը կտրտված են  ձորակներով, աղքատ են հոսքային ջրերից: Թափվող տեղումները և ձնհալքի ջրերը ներծծվում են երկրի խորքը և լանջերի փեշերի տարբեր շերտախմբերի տակից դուրս են գալիս երկրի մակերևույթ, որոնցից էլ ձևավորվում է գետային ցանցը: Լեռներից դեպի արևմուտք ձգվում են մի շարք լեռնաբազուկներ, որոնք տարածվում են դեպի Չըլդըրի լեռները, բայց չհասած նրան վերջանում են: Լեռնավահանի առանցքային գոտին ունի բեկյալ գծի տեսք:

Դեպի Աշոցքի սարավանդ իջնող լանջերը կարճ են ու զառիթափ, դեպի Լոռվա դաշտ իջնողները՝  երկար ու մեղմաթեք, մասնատված՝ Տաշիր և Ձորագետ գետակներով:

Պաղաղբյուր գյուղ

Մենք սկսեցինքն վերելքը Լոռու մարզի Պաղաղբյուր գյուղի կողմից: Անցնելով գյուղը մեքենայով առաջացանք մոտ 10 կմ:

Թողնելով մեքենան դաշտում սկսեցինք վերելքը: Վերելքը միջինից բարդ էր: Մի քանի ժամ բարձրանալուց հետո վերջապես երևաց Աչքասար լեռան գագաթը, որի վրա նկատվում է եռոտանին:

Շրջանցելով Արևելյան Աչքասարի մերձգագաթային հատվածը սկսեցինք վերելք դեպի Աչքասարի գագաթ:

Արևելյան Աչքասարի և Աչքասարի միջև գտնվող թամբից բացվում է տեսարան դեպի Աչքասար լիճ: Լիճն իր գեղեցկությամբ գերեց առաջին հայացքից:

Աչքասարի լիճը

Գագաթ հասնելուց հետո որոշեցինք իջնել ուրիշ ճանապարհով, որպեսզի լողանք լճում: Լիճն այնքան էլ փոքր չէր ինչպես երևում էր վերևից, որպես լեռնային լիճ բավականին մեծ լիճ էր:

Ինչպես և պլանավորել էին զովացանք Աչքասար լճում և շարունակեցինք ճանապարհը: Ընդհանուր առմամբ քայլեցինք 21 կմ:

Լուսանկարները՝ Հրաչուհի Այվազյանի, Գևորգ Հարոյանի և Տիգրան Շահբազյանի
[/av_textblock]

Արշավներ և լեռնագնացություն Հայաստանում

Այս հոդվածում առանձնացրել ենք Հայաստանի Հանրապետության մարզերի ամենաբարձր կետերը: Կան մարզեր, որոնց սահմանագիծն անցնում է լեռներով և երկու մարզի բարձր գագաթները համընկնում են:

Լոռի – Աչքասար լեռ / 3196 մ

Աչքասար լեռը գտնվում է Լոռու և Շիրակի մարզերի սահմանագլխին: Ջավախքի լեռների ամենաբարձր կետն է:

Աչքասարը լավային կոն է՝ կազմված անդեզիտադացիտներից, լանջերը զառիթափ են ու ծածկված մերձալպյան բուսականությամբ, իսկ բարձրադիր մասերը՝ քարակառկառներով և ալպյան գորգերով:

Տավուշ – Միափոր լեռ / 2993 մ

Տավուշի մարզի ամենաբարձր կետը Միափոր լեռն է: Այն գտմվում է Տավուշի և Գեղարքունիքի մարզերի սահմանագլխին:

Միափորի լեռնաշղթան ձգվում է Աղստևի հովտից արևելք՝ մինչև Քաշաթաղ լեռ: Ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթա է: Հյուսիսային և արևելյան լանջերից ճյուղավորվում են Պայտասարի, Հախումի, Տավուշի, Կենաց և Խնձորուտի լեռնաշղթաները, սկիզբ առնում Հախում, Տավուշ, Խնձորուտ գետերը: Հյուսիսային լանջերը՝ անտառապատ են: Բարձրադիր գոտում լանդշաֆտը լեռնամարգագետնային է: Հարավ-արևմտյան լանջերը ներառված են Դիլիջան ազգային պարկի տարածքի մեջ:

Արագածոտն – Արագած լեռ / 4090 մ

Արագածոտինի մարզի ամենաբարձր կետը Արագած լեռն է:

Արագածն իր շրջապատի նկատմամբ առանձնացած բարձրություն է, արտաքնապես կանոնավոր փռված կոն` ատամնավոր գագաթներով, մեղմաթեք լանջերով: Արագածը Հայկական լեռնաշխարհի չորրորդ և ՀՀ ամենաբարձր լեռն է: Գագաթն ունի 4 սուր կատարներ, որոնցից ամենաբարձրը Հյուսիսայինն է` 4090,1 մ: Արևմտյանը` 3995,3 մ, Արևելյանը` 3908,2 մ և Հարավայինը` 3887,8 մ:

Շիրակ – Թեժառույք լեռ / 3423 մ

Թեժառույք լեռը գտնվում է Շիրակի և Արագածոտնի սահամագլխին: Որոշ աղբյուրներում գրված է, որ Շիրակի ամենաբարձր կետը Արագածն է, քանի որ Շիրակի և Արագածոտնի սահմանն անցնում է Արագածի գագաթով, սակայն միջմարզային սահմանն անցնում է Արագած լեռնազանգվածով, բայց ոչ Արագած լեռնագագաթով: Թեժառույքը Արագած լեռնազանգվածի գագաթներից է:

Կոտայք և Գեղարքունիք – Աժդահակ լեռ / 3597 մ

Կոտայքի մարզի ամենաբարձր լեռը Աժդահակն է:

Աժդահակը Գեղամա լեռնավահանի ամենաբարձր կետն է: Գտնվում է ՀՀ Կոտայքի և Գեղարքունիքի մարզերի սահմանագլխին: Հանգած հրաբխային կոն է՝ 50 մ խորության և 500 մ շրջագծով խառնարանով, որի հատակը լցված է ջրով:

Բացարձակ բարձրությունը 3597 մ է, հարաբերականը՝ մինչև 400 մ։ Գոյացել է վերին անթրոպոգենում՝ հրաբխային արտավիժումների և լավային արտահոսքի հետևանքով։ Կազմված է գորշավուն խարամներից, լապիլներից և հրաբխային ռումբերից։

Արարատ – Սպիտակասար լեռ / 3555 մ

Արարատի մարզի ամենաբարձր կետը հյուսիս արևելքում գտնվող Սպիտակասար լեռն է: Սպիտակասարը հրաբխային լեռնազանգված է: Բարձրությամբ Գեղամա լեռների երկրորդ գագաթն է, Աժդահակից (3597 մ) հետո: Գմբեթաձև է՝ կազմված լիպարիտներից, վանակատներից ու պեռլիտներից:

Արմավիր – Գինեկ Բլուր / 1316 մ

Արմավիրի մարզի ամենաբարձր կետը հանդիսանում է Գինեկ Բլուրը։

Վայոց ձոր – Վարդենիս լեռ / 3522 մ

Վարդենիս լեռը գտնվում է Գեղարքունիքի և Վայոց ձորի մարզերի սահմանագլխին: Վարդենիսի լեռների ամենաբարձր կետն է: Վարդենիս լեռան լանջերը քարքարոտ են, ծածկված ալպյան մարգագետիններով, լեռան բարձրադիր մասերում տարածված են քարակարկառներ և ժայռային բույսեր, արլ. լանջը հարուստ է սառնորակ աղբյուրներով:

Սյունիք – Կապուտջուղ / 3904 մ

Զանգեզուրի լեռնաշղթայի ամենաբարձր լեռնագագաթը (3904 մ)՝ ՀՀ Սյունիքի մարզում:  Կազմված է պալեոգենի գրանիտներից, գրանոդիորիտներից: Լանջերը զառիթափ ու քարափային են՝ կտրտված Ողջի ու Գիլյան գետերի հովտաձորակային ցանցով: Բնորոշ են սառնամանիքային հողմահարումը, ծանրահակ շարժընթացներն ու անթրոպոգենի սառցապատման հետքերը (կառեր, տաշտակաձև հովիտներ, մորեններ): Կան ֆիռնային դաշտեր ու ձնաբծեր, սառցադաշտային լճակներ:   Կլիման լեռնատունդրային է, դաժան, տարեկան տեղումները՝ 800-850 մմ (հիմնականում՝ ձյան տեսքով), ձնածածակույթի տևողությունը՝ 9-10  ամիս: Գագաթը լերկ է: Գագաթնամերձ մասում  ձնամերձ գոտու աղքատիկ բուսածածակույթ է:

Միացեք մեր արշավներին

Իջևանի լեռները գտնվում են Տավուշի մարզում: Հանդիսանում են Գուգարաց լեռների հվ-արլ ճյուղավորությունը: Լեռնաշղթան սկսվում է Գուգարաց լեռների Բազեաքար գագաթից և հս-արլ ուղղությամբ ձգվում մինչև Աղստև և Սառնաջուր գետերի միախառնման վայրը: Երկարությունը՝ 32 կմ: Ջրբաժան է Սառնաջուր և Դեղինաղբյուր գետերի միջև: Լեռների հս-արլ. և հվ-արլ. լանջերն անտառապատ են: Ամենաբարձր կետը՝ Սառցապատ լեռն է (2532 մ) (Կայենի լեռներ):

Լուսանկարները՝ Տիգրան Շահբազյանի և Սասուն Դանիելյանի

Արշավներ և լեռնագնացություն Հայաստանում

Արևելապոնտական լեռներ

Խաղտյաց լեռները տարածվում են Ծանախ (Խարշատ) գետից մինչև Ճորոխի գետաբերանն ընկած հատվածում։ Լեռնաշղթան ունի 2 լեռնաճյուղ՝ Զիգանայի և Տրապիզոնի։ Նրանց միջև է Զիգանայի լեռնանցքը, որով Արծաթահանը կապվում է Տրապիզոնի հետ: Խաղտյաց լեռների ամենաբարձր հատվածը Քաջքարի լեռներն են։ Լեռների հյուսիսային լանջերը երկար են ու մասնատված, ձգվում են դեպի Սև ծով։ Գետերը հարուստ են սահանքներով ու ջրվեժներով։ 

Սև ծովի ծովափնյա ծանծաղուտը (մինչև 200 մ) գրեթե բացակայում է, դաշտավայրը կտրուկ իջնում է դեպի հատակ. ափից ընդամենը մի քանի կիլոմետրի վրա ծովի խորությունը հասնում է 1000 մ-ի: 

Քաջքար լեռ

Քաջքար լեռը գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիսում` Խաղտյաց (Պարխարի, Քաջքարի) լեռնաշղթայում` Խոտրջրի շրջանում: 5-րդ դարի պատմիչները հիշատակում են Պարխար(յան) կամ Պարիադրես(յան) ձևերով: Ադոնցը այս լեռների անունը համեմատում է Բարխ ամրոցի անվան հետ: 

Լեռների անունն առաջացել է Քաջք բառից։ Գագաթից հարավի ուղղությամբ նայելիս  բացվում է տեսարան դեպի ողջ Հայկական լեռնաշխարհը, իսկ հյուսիսում երևում է Սև ծովը: Լեռան հյուսիսահայաց՝ դեպի Սև ծով իջնող լանջերը խոնավ են և անտառապատ։ Ծովահայաց անտառապատ լանջերին է գտնվում Համշենի շրջանը։ 

Քաջքարի կանաչապատ լեռների լանջերին գտնվում են բազմաթիվ մեծ ու փոքր լճեր:

Ծովալիճը (Deniz gyol) գտնվում է Քաջքարի հարավային լանջին:

Պարզ եղանակին գագաթից երևում է նաև Մասիս լեռան գագաթը:

Լուսանկարները՝ Հրաչուհի Այվազյանի, Նորայր Հովհաննիսյանի, Արթուր Մանուչարյանի և Տիգրան Վարագի

Հայկական լեռնաշխարհ

Մարիամ լեռը Փամբակի լեռնաշղթայի բարձր լեռներից է: Բարձրությունը՝ 2499 մ:

Արշավներ և լեռնագնացություն Հայաստանում